Грибан, Камка, Шөбиле авылларыннан егермеләп көрәшче көч сынады. Көрәш 45, 55, 60 һәм 70 килограммнан артык (абсолют) авырлык категорияләрендә барды.

Спортчыларның һәркайсы югары бәягә хаклы булса да, пьедесталда урыннар түбәндәгечә бүленде. 45 килограмм авырлыкта Грибаннан Айдар Хафизов беренче булды, 55 килограмм авырлык категориясендә Грибаннан ук Камил Гафуров җиңде, 60 килограмм авырлыкта Шөбиле егете Ринат Әхмәтҗанов уңышка иреште, ә чемпион исемен, абсолют авырлыкта җиңеп, грибанлы Руслан Хафизов яулады.

Грибанлыларның уңышлары аеруча сөендерә. Җирле мәктәп ябылгач, алар урам буйлап тәмәке кабызып, сыра эчеп йөрмәде, ә тренерлары Камил Шәймәрдәнов белән салкын, ягылмаган клубта көрәш алымнарын өйрәнә башлады. Хәзер алар капиталь ремонтланган бинада, яңа келәмдә осталыкларын шомарталар. Ә моның нәтиҗәсе - турнирның күчмә кубогын алар авылларына алып кайттылар.

Җиңүчеләрне өлкә көрәш федерациясе президенты Рамил Салихҗанов, Сергач районының авыл хуҗалыгы идарәсе рәисе Рушан Идрисов, Шөбиле мәктәбе директоры Арсланбек Аляутдинов, Шөбиле, Камка авыллары администрацияләре башлыклары һәм турнирның спонсоры - ОРТ хуҗалыгы генераль директоры Фаил Арифуллин дипломнар һәм кыйммәтле бүләкләр белән бүләкләделәр.

“Сергач районында көрәш буенча турнирларны 5 ел дәвамында үткәрәбез. Икенче ел ул көрәш остасы Җәләл Мусин истәлегенә багышлана”, - диде Шөбиле мәктәбе директоры Арсланбек Аляутдинов.

“Районнардагы традицион турнирларның әһәмияте бик зур. Алар көрәшчеләребезнең осталыгын үстерә, рухын ныгыта, югарырак дәрәҗәдәге турнирларга әзерләнергә ярдәм итә. Фаил Арифуллин һәм Мансур Садеков кебек татар җанлы, көрәш йөрәкле якташларыбыз ярдәменнән башка оештырырга кыен булыр иде мондый ярышларны. Өлкә федерациясе һәм барлык көрәш сөючеләр исеменнән рәхмәт әйтәсе килә аларга”, - ди көрәш федерациясе президенты Рамил Салихҗанов.

ФОТОДА: турнир призёрлары.
 

Автор фотолары.
 

Алдадылар мине

– Үземнең йортымны хатыным һәм өч балама бүләк итү кәгазенә кул куйдым, – ди Нияз. – Әмма мин бит аны укып тормадым. Беренче хатынымнан кызым бар. Икенче хатынымнан өч бала – ике кыз һәм бер малай. Икенче хатыным Чулпан, йортны төзеп бетергәч, беренче никахтагы балаң килеп, өлеш сорап йөрмәсен, дип нотариуска барып, ниндидер кәгазьләр ясатып кайтты да шуларга кул куярга кушты. Өч елдан соң мине өйдән куа башладылар. Зәйдә суд булды. Миңа теркәлүдән төшеп, өйдән чыгарга кушалар. Мин хәзер кая барыйм, кайда яшим? Шулай урамда калырга тиеш микәнни мин? Ул өйне көне-төне йокламыйча эшләдем. Апам хәтта 150 мең сум акча биреп торды.

Нияз Талипов фикеренчә, йорттагы үз өлешен балаларга бүләк иттергәндә, аңа киләчәктә йортсыз калу куркынычы турында беркем дә аңлатмаган. Ки­ресенчә, әлеге йорттан файдалану хокукы сакланачак, дип ки­лешкәннәр.

– Ә бүләк итү кәгазендәге “торак йорттагы өлештән өченче затлар ирекле файдалана алмый” дигән пунктны укыгач, өченче зат сиңа кагылмый, ул безнең гаиләгә кагылышы булмаганнарга керә, дип аңлаттылар, – ди Нияз. – Чын мәгънәсен хәзер башыма төшкәч кенә аңлый башладым. Алдан ук белгән булсам, гомеремдә дә бу кәгазьгә кул куймаган булыр идем.

Суд карарыннан

Чулпан белән Нияз 2012 елның 13 гыйнварында законлы төстә аерылышканнар. Чулпан Талипова Зәй шәһәре судына мөрәҗәгать итеп, Ниязны йорттан чыгаруны һәм аннан файдалану хокукыннан мәхрүм итү­ләрен сорый. Аның судтагы чыгышыннан аңлашылганча, йорттагы өлешне бүләк итү турындагы килешү 2008 елда ук төзелгән һәм ул вакытта Нияз Талиповка бу эшнең барлык нечкәлекләре дә яхшылап аңлатылган, йортсыз калу куркынычы турында да кисәтү ясалган. Аерылышкан вакытта ир белән хатын арасында мировой килешү төзелә һәм уртак көч белән тупланган мал­ның бер өлеше Нияз Талиповка күчә.

Судта Талиповларның олы кызлары да катнаша. Ул әтисе белән әнисенең начар яшәве, әтисенең әнисен кыерсытуы һәм өйдән кууы турында сөйли. Хә­зерге вакытта әни белән бик яхшы яшибез, дип әйтә.

Чулпан дәгъвасына Нияз да каршы иск белән чыга һәм бүләк итүне гамәлдән чыгаруны сорый. Чынлыкта, өлешне бүләк итү беренче никахтан туган кызына бирмәү йөзеннән “күз буяу” өчен генә эшләнгән, дип аңлата.

Судта шаһит буларак катнашкан И.Шакирҗанов Ниязның туганы булуын һәм аларның күршеләрендә гомер итүен әйтә. Өйләрендә тавыш-гауга чыкканын беркайчан да ишеткәнем булмады, ди. Беркайчан да Чул­панның өй ишеге төбендә торганын күрмәгәнлеген әйтә. Машина белән килеп, нәрсәдер төяп киткәнен генә күргәнем бар, ди.

Р.Ракипов йортны төзегәндә үзенең булышуын әйтә. “Талиповларга кунакка йөргәләдем, Чулпан өйдән үзе чыгып китте. Аларның йортлары һәрвакыт ачык”, – ди.

Л.Миннебаева исә Чулпан Та­липованың авылга килеп, еш кына өенә керә алмыйча китүен әйтә. Үзенең шәхсән әлеге өй ишегалдына кереп каравын һәм бар җирдә дә йозак эленгәнлеген раслый.

Барлык якларны да тыңла­ганнан соң, суд Чулпан Талипова биргән искны канәгать­ләнде­рергә кирәк дип таба, Нияз Талиповны теркәүдән төшереп, өйдән чыгарырга, дигән карар чыгара.

Гафу итәргә дә риза идем

– Мине өйдән куалар дип әйтергә ничек теле әйләнә, әле дә булса шунда яшәп ята бит, – ди Чулпан Талипова. – Нияз белән 17 ел бергә гомер иттек. Башта Зәй шәһәрендә 16 квадрат метр-лы малосемейкабыз бар иде. Шул кечкенә генә бүлмәдә яшә­гәндә бар җиребез дә җитеш булган икән, дип уйлыйм. Талашмадык та, өч баламны да шунда алып кайттым. Әмма Нияз Аксарда йорт төзү нияте белән йөри башлады. Җыйган акчабыз юк иде. Кемнән – 170, кемнән – 40, кемнән 20 мең сум акча алып тора-тора төзедек. Зәйдәге бүлмәне сату өчен аны хосусыйлаштырырга кирәк булды. Ә хосусыйлаштырып сату өчен балаларны өлешле итү кирәк иде. Аксардагы йортның яртысы миңа, яртысы Ниязга рәсмиләштерел­гән иде. Малосемейканы сату өчен ул үз өлешен балаларга бүләк итте дә инде. Аның бөтен сере шул.

Аксарга кайтып яши башлагач, араларыбыз тәмам бозылды. Ул мине кыерсыта, начар сүзләр әйтеп рәнҗетә башлады. Ә бит мин гомерем буе: “Тукта, аңа булсын”, – дия-дия яшәдем. Малай кирәк, диде. Шуңа өченчегә бала алып кайттым. Бергә яшәгәндә 14 ел буе беренче баласына алимент түләде. Ә хәзер исә өч балага нибары 3 мең сум акча бирә. Минем белән аерылышканчы да шул эшендә эшли, хезмәт хакы аз түгел иде. Хәзер аз акча эшлим, дип белешмә алган.

Бүген мин Зәйдә, ике бүлмәле фатир арендалап яшим. Ай саен 5,5 мең сум түләргә туры килә. Ике кызым мәктәптә укый, улым балалар бакчасына йөри. Алар белән бик аз вакыт үткәрергә туры килә дип, тәүлек буе эшли торган эшемнән киттем. Шуңа хезмәт хакым азайды. Монда балаларны укытырга мөмкинлек­ләр күбрәк.

Баштарак мәлләрдә, күңелгә бик авыр булса да, ялгыштым, дип яныма килсә, гафу итәрмен, дип уйлый идем. Әмма гел-гел әшәке сүзләр ишеттереп тора башлагач, күңелем кайтты. Миңа Аксардагы йорт кирәк түгел. Мин аңа башта ук әйттем: “Кеше көл­дермик, йортны сатып бүлешик. Сиңа тигән өлеш торак алуга җитмәсә өстәрмен”, – дидем. Ипи тотып ант итә алам. Ул риза булмады. “Бу өй – минеке!” – дигәнне генә белә. Инде шушы көн җитте, ышанасызмы-юкмы, балаларның чаңгыларын да алганым юк шул йорттан. Бөтен җирдә йозак, өйгә кереп булмый. Шуңа чарасыз калып судка бардым да инде. Мин өч бала белән кая барыйм?

Йорт саткан акчаның биштән бер өлешен бирергә риза мин аңа. Кешеләр, өегез ким дигәндә 2,5 миллион тора бит, диләр. Зәйдән ике бүлмәле фатир алсам, калганы кирәк түгел. Ә монда андый тораклар 1 миллион сум ти­рәсе тора. Нияз үзе киреләнә, мин нишләтим?

Туганнарча чишәргә кирәк

Әлбәттә, бер-береңнең үзәге­нә үтеп, теләсә нәр­сә әйтергә, те­ләсә нинди га­мәл кылырга мөм­кин. Әмма, иң беренче чиратта, бала­лар­ның ихтыяҗ­ларын истә тотып эш итәргә кирәк, минемчә. Газетабыз юристы Роберт Туктаров та шул фикердә:

– Мәкаләдән күренгәнчә, Нияз Талиповның бүләк итү ки­ле­шүен гамәлдән чыгарырдай законлы нигез чыннан да юк (РФ Гражданнар кодексының 578 нче маддәсен карагыз). Шуңа күрә суд карары хаклы. Бу бәхәсне туганнарча, кешеләрчә чишәргә кирәк. Аның өчен гади генә ки­лешү төзергә була. Редакция укучыларыбызга бушлай ярдәм итә ала. (987) 297-90-52 телефоны аша мөрәҗәгать итегез.
 

Акча чыгудан түгел, түли алмый интегүдән стресска юлыгырсың!!! Чөнки терминал дигән терминатор уйлап таптылар. Мисал өчен: без яши торган Айдаров урамында Россия саклык банкының бердәнбер филиалы бар. Анда да гел чират булгач, Мәскәү базарына барып түләштергәләдем. Инде Айдаров урамындагысын бөтенләй бикләп куйдылар. Почтада түләр идең, процент алалар. Халыкта бит “әндри казнасы” юк. Әле җитмәсә, пенсия биргән көннәргә туры килү сәбәпле, почта лаеклы ялдагылар белән мыжгып тора. Чиратсыз кергәнеңне сизсәләр, әби-бабайлар, Сталинны искә ала-ала, сине туфрак белән бергә чәйнәп төкерергә мөмкиннәр.

Мескен халык (бигрәк тә эш кешесе) кая барырга тиеш икән соң? Элек җайлы иде, тере кешегә – кассир янына килеп акчаңны түләп сдача ала идең. Хәзер “түгәрәкләү” гамәлен искә төшердек. Мәсәлән, газ өчен 303 сум килде ди. Терминалга 310 сум итеп түгәрәкләргә кирәк. 300 генә түләр идең – куркыта, чөнки икенче айга сиңа пинә язарга мөмкиннәр. Яисә, өй телефоны өчен 917 сум килгән дип алыйк. 920 сумга кадәр түгәрәкләр идең – унлыклар юк! Бөтен кибетләрне урап ай башыннан ук йөзлек, иллелек, унлыклар туплый башлыйм – күзгә кырып салырлык бер кәгазь унлык табышлы түгел. Хет ятып ела... 950 тәңкә итеп түлисе килми. (Эшләп тапкан хәләл акча бик кадерле була). Бөтен кибетләргә хәзер тимер унлык тутырдылар. Ә тимерне бит, гафу итегез, терминал кабул итми. Шушы хәлләрне уйлап карагач, безнең дәүләт әллә юри халыкка мәшәкать чыгару өчен бу адымнарны тормышка ашыра микән дигән көфер уйлар башка килә. Алла сакласын!

Без бәяләр артуга, коммуналь чыгымнарның күтәрелә баруына күнектек. Шулар өчен түләүне дә катлауландырмасыннар иде инде. Пәйгамбәребез дә авырайтмагыз, җиңеләйтегез, дигән. Чиратта 80 яшьлек әбиләр иза чигә. Кассадан киңәш биреп тору өчен куелган кызлар да кайчак аңлатып-булышып җитешә алмый, һәркемнең үз эше җитәрлек бит. Шундый кызларның берсенә ачу килгән чакта:

– Ник кенә бу геморройны уйлап чыгардыгыз соң? – дидем.

– Өйрәнергә кирәк, апа, урамда ХХI гасыр! Рәсәй Президентының боерыгы шундый, – ди.

– Әбиләрне интектерәсез бит...

– О-о-о! Ул әбиеңнәр Сездән кәттәрәк эш итәләр электрон ысул мәсьәләсендә, артларыннан җитешеп булмый...

Юк, килешмим. Элек барыбер җиңел иде. Хәзер проблема өстенә проблема: акча вакларга (таба алсаң), эшли торган терминал эзләргә һәм, кертә алсаң, акчаңны кертергә. 4-5 төрле түләүне аңышып башкарганчы 5-10 минут үтә, арттагы кешеләр кыбырсый, сине әкрен уйлауда, тормозлыкта гаепли башлый. Ә еш кына тоткарлык ясаучы – компьютер-терминал булып чыга. Элек бер сәгатьтә хәл итә торган түләүләр буенча бүген бер атна йөрергә кирәк! Ә вакыт бит ул үзе дә акча, җәмәгать!

Архивларны да электронлаштыру турында сүз бара. Әгәр шулай була калса, бөтен тарихи мирас юкка чыгарга ихтимал. Кәгазьдәге тарихи информация, барыбер, ышанычлырак. Ә монда бер вирус керде исә, “Хуш, авылым!” Галәмнән ниндидер электр-магнит дулкыннары җиргә килеп афәт чыгару мөмкинлеге турында да фикер йөри. Әгәр рас килсә, бөтен электрон система, энергетика гамәлдән чыга дигән сүз бу. Исән кала алган бәндәләр урамда казан асып аш пешерә торганга әйләнә. Бер Аллакаем саклый күрсен, шул хәл килеп чыкса, коммуналь түләүләрнең дә хаҗәте калмаячак.

Минем сүзем шул: йә кәгазь унлыкларны кайтарыгыз, йә долой терминалыгызны! 

– Илсур, Казан сәхнәләрендә озаграк күренми тордың шикелле. Аның сәбәпләре бармы? Бөтенләй сәхнәдән китмәгәнсеңдер бит.

– Соңгы елларда без хатыным Мәүлидә белән Зөлфия һәм Мөхтәр Минһаҗевлар төркемендә эшлибез. Күбрәк авылларда йөрергә туры килә. Мәскәүгә һәм Нижгар якларына туйларга еш чакыралар. Февральдә Казанда чыгыш ясарга әзерләнәбез.

– Бүген халыкны билет сатып кына концертларга тартып буламы соң?

– Авыл җирләрендә кеше хәзер начар яшәми, әмма барыбер мескенләнергә ярата. Бер-берсе белән аралашмыйлар. Халыкта сәнгать чаткысы сүнде. Байлары, үзләрен күрсәтү өчен, концертны Казанга килеп карый. Әле дә ярый шул өлкәннәребез бар. Сирәк кенә булса да, яшьләр кызыксына. Безгә генә түгел, популяр артистларның концертына да шулай аз йөриләр. Шуңа күрә җир җимертеп эшләргә күңел бармый. Мин болай да төшенкелеккә бирелә торган кеше.

– Ә читтә ничек кабул итәләр?

– Мәсәлән, Пензадагы авылларда хәзерге татар җырчыларын бөтенләй белмәүләре безне гаҗәпләндерде. Алар бары тик өлкән җырчыларны гына таный. Әллә башкалары белән халык үзе кызыксынмый, әллә җырчыларыбыз анда барып җитмәгән.

– Илсур, син сәхнәдә күбрәк юмор сөйлисең. Аларны үзең дә язасың. Бу язучы булмаганнанмы, әллә күңелгә ятышлысы табылмагангамы?

– Шаян хикәяләр бар бездә. Әмма аларны сәхнәгә яраклаштырып язучы сирәк. Бездә бит рус эстрадасындагы кебек түгел. Чәйнәп каптырмасаң, йота белмиләр. Тормыштагы җитешсезлекләрне күп күрсәк тә, аларның бөтенесен дә сәхнәдән сөйләп булмый, чөнки халык ул проблемалардан болай да туйган. Тамашачы концертка күңел ачарга килә.

– Сәхнәдә беренчеләрдән булып рус җырларына охшатып язылган көйләрне дә син күрсәтеп бирдең. Үзешчән композиторлар колак салдымы ул тәнкыйтькә?

– Юк, бүген ул көйләрне аерып ала торган түгел. Татар көе бик аз хәзер. Безнең тәнкыйтькә игътибар да итми, ишетми дә ул көй язучылар.

– Синең хатының Мәүлидә дә көйләр яза. Аларны кемнәр башкара?

– Безнең уртак иҗат җимешләре дә бар. Концертларда аларны бергәләп башкарабыз. Тиздән җыр дискыбыз дөнья күрергә тиеш. Әгәр җырларын башка җырчылар ошата икән, Мәүлидә аларны бүләк итеп бирә. Башкалар җырласа, безнең өчен сөенеч кенә. Шушы арада Бәширә Насыйрова берничә җырын сорап алды. Әле күптән түгел Нижгар өлкәсендәге бер авылга багышлап җыр яздырганнар иде. Бик матур килеп чыккан, диделәр. Без мишәр булсак та, үткенлек тә, әрсезлек тә юк. Сәхнә кешесе өчен алар бик кирәк сыйфатлар югыйсә.

– Илсур, әгәр абыең Фирзәр үзеңне сәхнәгә тартмаган булса, бүген үзең нәрсә белән шөгыльләнер идең?

– Мин бит, Лениногорск сәнгать училищесын тәмамлап, рәссам булырга хыялланып йөргән кеше.

– Бүген ул һөнәреңнән файдаланырга туры киләме?

– Әле күптән түгел аш бүлмәсенә ремонт ясыйсы иттек. Шуңа күпме акча китәсен белү өчен Мәүлидә осталар чакыртып китергән дә, тегеләр утыз мең сумга төшәчәген әйткәннәр. Шуны ишеткәч, үзем дә өнсез калдым. Шуннан соң, тукта әле, алар кебек мин дә булдыра алам бит, дип эшкә тотындым. Дизайнын да үзем ясадым. Әйбәт кенә килеп чыкты үзе. Килгән кеше бик ошатып китә.

– Үзеңә заказ бирүчеләр юкмы соң әле?

– Бирсәләр дә, куркып тормыйм инде хәзер. Баштагысы уңышлы килеп чыкса, эшлисе генә килә бит ул.

– Сезнең улыгыз Робертның да талант иясе икәнен беләбез. Бүген ул ниләр белән шөгыльләнә?

– Без Робертка, сәнгатьтән туеп читләшмәсме дип, уналты яшендә үк музыка җиһазлары алып биргән идек, ә ул, киресенчә, тартыла башлады. Үзе көйләр яза, татар, рус, инглиз телләрендә җырлый, аранжировка да ясый. Раяз Фасыйхов белән аралашып киткәннән соң татар җырларына мәхәббәте уянды аның. Музыка мәктәбендә укыган җиреннән, миңа анда кирәк нәрсә юк, дип ташлаган иде югыйсә. Роберт үзебез белән гастрольләргә йөри. Аның тавышы үзенчәлекле. Тамашачы килеп: «Улыгыз үзегездән уздыра», – дисә, сөенәбез генә. Ул ди-джей булып та эшли. Бүгенге көндә технология университетында укый. Факультетның мәдәни чараларын оештыручы. Университетта уен кораллары ансамбле оештырды. Үзе гитарада уйный. Аларны Универсиадада чыгыш ясау өчен сайлап алганнар. Роберт студентлар арасында узган конкурста узган ел беренче урынны яулады. Апрель аенда ул Сочига волонтер булып барачак. Әнә шулай улыбызның уңышларына сөенеп яшибез.
 

Шушы хәл­ләрдән соң, Гөлчә­чәк Хәйбулли­наның тәрбиягә алган ике кызын кире балалар йортына алачаклар икән, дигән хәбәр дә таралды. “Бу хакта кызларның үзләренә үк җиткез­гәннәр. Олысы өч көн елады. Аларның бездән китәсе килми. Мин дә кызларымны беркая да җибәрмим. Шул балаларның йөрәген боза башладылар. Тыныч кына яшәргә ирек бирмиләр. Рүзәлемнең ник үл­гә­нен минем дә беләсем килә. Төшләремә дә керми, ичмасам”, – дип өзгәләнә ул.

Тәрбиягә алынган малайның үз-үзенә кул салуы зур гауга куптарды. Материалны (18 гыйнвар, №8-9) газетага әзерләп бетергәч, социаль челтәрләрнең берсендә Рүзәлгә атап ачылган төркемдәге кызлар язуына да тап булган идек. Анда, үләр алдыннан Рүзәл миңа смс җибәрде, дип язылган. Әмма әнисе Гөлчәчәк ханым улының ике айдан артык телефоны булмавы турында сөйли. “Ул көнне иртән Рүзәл йөгереп кенә каядыр барып килгән”, – ди ул. Бу хакта аңа ире әйткән. Мәктәптә гел дус булып йөргән кыз сөй­ләвенә караганда, алар бер-берсен ошатканнар. “Ноябрь аенда Рүзәл минем янга килде дә, әти-әнием синең белән аралашмаска куша, диде. Шуннан соң бик сирәк очраша башладык. Соңгы мәртәбә ул минем янга 11, 18 декабрьдә килде. Килә дә, хәлләр сораша, ә аннары кызлар белән телефоннан сөйләшеп утыра иде”, – ди. Ә иң соңгы смс алган, районга ярышларга бергә йөр­гән дус кызы Рүзәлнең гаилә­сеннән зарланмавын әйтә. “Беркайчан да әти-әнисе турында начар сүз әйтмәде. Бик акыллы, тырыш, шат малай иде. Ә смс чынлап та башка кеше телефоныннан килде”, – ди ул. 

“Ватаным Татарстан”ны даи­ми укучылар да хәтерли торгандыр: сукыр һәм параличланган әни тәрбиясенә калган берсеннән-берсе кеч­кенә дүрт сабый... Ачлыкны да, юклыкны да, башкасын да татыган, нужа бабай камчысыннан җаннары яраланган, тәртип-әдәп, чиста­лык-әхлак ише тәрбиядән чит­тә калган, бер-бер артлы әти­ләрен, әни­ләрен, бабайларын, үзләренә ярдәм итәргә дип күченеп кайткан әтиләренең сеңлесе Гөлниса апаларын, Якуб җиз­нәләрен соңгы юлга озаткан... һәм кырыс язмыш каршында ни ризыкка, ни ки­емгә, ни сәламәтлеккә туймас мохтаҗ булып, япа-ялгыз калган балалар турында берничә ел дә­вамында газетабызда язмалар дөнья күрде. Гыйбрәт өчен дип язылган әлеге яз­маларның бөтенләй башка борылыш аласын әле ул чакта беребез дә уйламаган идек, билгеле.

“Алар да Кешечә мөнәсәбәткә мохтаҗ!”

Алгарак китеп әйтим: без бу хакта да яздык инде. Газетабызда басылган язмаларны укып, тетрәнеп, Әлмәттән кадәр килеп, аларга санап бетергесез күп игелек, яхшы­лык­лар эшлә­гән пенсия яшен­дәге Мирсәет абый Сәйфи­евнең “башсызлык­лары” һәм бернинди алыш-бирешкә корылмаган әлеге мәрхәмәт­лелеге өчен күргән-ишеткән “рәхмәт”ләре турында да яздык. Энә-җептән алып, тормыш итәргә кирәкле барлык әйбер, эш коралы, табак-са­выт, кием-салым, берничә айга җитәрлек ризыклар, ме­бельләр төяп, Әлмәттән кадәр елына берничәшәр килеп, ничә еллар ир-ат кулы ти­мәгән хуҗалыкны ныгыту, чистарту өчен җиң сызганып эшләүче, тирескә чумган абзарларны тазартучы, ягарга яраксыз хәлгә килгән мунчаны тәртипкә китерүче, өй түбәләрен өр-яңадан шифер белән яптыручы, балаларның кайчандыр тартып алынган бакчаларын кире кайтаручы, җирле түрәләрне “селкетүче”, “Татнефть” җәмгыяте генераль директоры Ш.Тәхаут­динов фатихасы белән “Прикамнефть” идарәсеннән саллы ярдәм оештыручы да ул. Әмма аның иң төп “сәерлеге” һәм иң төп изгелеге – моңа кадәр авылда беркемгә ки­рәге булмаган шушы балалар турында зурдан кубып кайгыртып, бик күпләргә алар­ның да Кеше булуларын, аларның да игътибарга, Ке­шечә мөнәсә­бәткә лаек булуларын аңлата алуы булгандыр, мөгаен. Сәламәтлеге как­шамаса, ул әле дә алар белән элемтәсен өзмәгән булыр иде. Хәзер дә сирәк кенә телефоннан шалтыратышканда беренче сүз итеп: “Балалар ни хәлдә? Хәлләрен белми­сең­ме?” – ди.

Ятим күңелен...  ятим аңлый

Газетабызда басылган бу язмаларның тагын бер кайтавазы белән моннан биш еллап элек районыбызның Арбор авылында очраклы гына “очрашкан” идем. Бирегә мин Арборның хөрмәтле кеше­ләре, олыгайган көннәренә кадәр ятимлек, ятим язмышлар озата килгән Рауза һәм Шамил Шакировлар турында язарга барган идем. Авырлык­ларга бирешмим дия-дия, үтә нечкә, сизгер күңеллегә әйләнгән Рау­за апа белән Шамил абый да Әтнә ятимнәре турындагы язмаларны елый-елый укыгач, аларны шул­кадәр кызгана. Ике дә уйламыйча, төпчек улларын әлеге ятимнәрнең берсе – Нурсинә белән таныштырырга, кавыштырырга була.

– Бер без генә түгел, ул балакайларны бик күпләр жәлләгән, – дигән иде ул чакта Рауза апа. – Ике кызны да кияүгә сорап килүчеләр шактый булган. Нурсинәсе безгә насыйп булды. Икенче кызларын да, хәтта малайларыгыз белән бергә сыйдырабыз диючеләр булган. Рәйсә үзе ризалык бирмәгән, аларны ташламыйм дигән... Ул малайлар белән (малайларның олысы акылга җиңелрәк, икенчесе коррекцион мәктәптә укыган – Г.Х.) сыя алмабыз дип курыккандыр инде... Ә Нур­синә бик тырыш, бик тәртип­ле. Фермада эш тә булды үзенә, анда да бик яраталар...

Җир белән күк арасы

Соңгы елларда Әтнәгә барырга туры килмәгән иде. Вакыт-вакыт әлеге балалар турында уйлансам да, “кул-аяк” җитмәде. Күптән түгел Балтачка килгәч, баш мөхәрриребез дә аларны искә төшерде: “Белешкәнең юкмы, нишләде­ләр икән?” Бу кадәресе Әтнәгә сәфәр чыгарга сәбәп булды. Күршеләре Тәскирә апа һәм Габделмөнир абый Газизуллиннардан телефоннан барысы да әйбәт булуын, бик күп матур үзгә­решләр булуын ишет­сәм дә, барып күрәсем килде. Алга китеп шунысын әйтим: ничә еллар буена беренче мәртәбә мин Әтнәдән сөенеп кайттым. Яңа яуган ак-пакь карга төренгән табигать тә минем белән бергә сөенә кебек тоелды.

Тәскирә апа минем шалтыратканны Рәйсәгә әйткән булып чыкты, ул исә, кулдашы белән алмашып, мине өйдә каршы алды. Эшкә китсә, эзләп йөрисе булыр инде дигән идем, монысына бер сөенсәм, ничә еллар буе каралып, моңаеп утырган йортларын үткән ел сайдинг белән тыш­лау­ларын күреп, мең сөендем. Әллә кайдан балкып күренеп тора! Тәрәзәләрен дә пластикка алыштырганнар. Матур пәрдәләр элгәннәр. Өй эчлә­рен дә заманча такталар белән бүлгәннәр, идәннәрдә матур паласлар, телевизор, ноутбук, матур кием шкафы... Бар җирдә чисталык-пөхтәлек. Үз­гәреш – җир белән күк арасы. Рәйсә дә мине онытмаган. Ул тагын да матурланган, чибәр­ләнгән.

– Менә шулай яшәп ятабыз, безнең барысы да әйбәт. Рәдиф өйдә генә тора. Чит кешеләрдән качса да, бер­кемгә зыяны юк аның. Чыгып китеп йөрмәгәч, эзлисе юк, безгә рәхәт. Мин дә, энем Рәдис тә колхозда эшлибез. Ул күбрәк төрле эштә йөри, мин өч ел инде бозаулату бүлегендә. Группадашым Фә­нүзә апа бик әйбәт, килешеп эшлибез. Яңа председателебез Рәкыйп абый Нәҗипов эшли башлаганнан бирле даими эштә инде мин. Акчасын да вакытында алып барабыз, ашлык-печәнен, саламын да бирәләр. Җәй көне казлар, бройлерлар алып үстергән идек. Әле колхоздан ике үгез алдык, шуларны үстерәбез. Колхоздан нәрсә сорап барсаң да, бирәләр. Ул яктан зарланып булмый. Бу җәйдә, Аллаһы боерса, верандаларны, капкаларны тәртип­ләргә исәп... – дип сөйли Рәйсә.

Күренеп тора: яшәргә ыша­нычы, өмете арткан кыз­ның. Булдырасы, әйбәт итәсе килә. Бу үзе үк – әйбәт фал. Мин кил­гән­дә әниләренең бертуган энесе Гадил абыйлары да аларда иде. Башта Киров өлкәсендә яшәгән абыйлары гаиләсе бе­лән күршедәге Пыж­марага кайтып урнашкан икән. “Ике арада йөреп тора, безгә бик булыша”, – ди Рәйсә. Ә мин түз­мим: “Теге чакта аларга бик авыр иде бит, сез кайда идегез соң?” – дип сорыйм. “Үзебезнең балалар кечкенә чакта булышып булмады шул, хәзер инде алар зур, үз тормышлары”, – ди ул, уфтанып.

Ни әйтергә теләгәнемне аңлап алган Рәйсә: “Юк-юк, туганнарның берсенә дә үп­кәли алмыйбыз. Без кеч­кенә идек бит, алар белән элемтә урнаштыра алмадык. Икетуганнар күп безнең. Хәзер барысы белән дә аралашабыз”, – дип куйды, ашыгып. Үз ту­ганнарың кирәклекне тормыш дигәнең бик яшьли аңлатты шул аңа. Әнә бит бүген дә: “Барысы да әйбәт булса да, әти белән әни барыбер сагындыра, Гөлсинә апа”, – ди ул, күз яшьләренә тулып. Сүзне янә бүгенгегә күче­рергә теләп: “Нурсинә киләме соң?” – дигән бер соравым җи­тә калды, Рәйсәгә гүя кабат җан өрделәр. Ул апасы өчен шул­кадәр шат иде.

– Әле кичә генә китте. Өч кич кунды. Аларга берничә айга бер мәртәбә бишәр көн ял туры килә. Әнә шул ялында килде. Җизни дә, әти-әниләре дә бик әйбәтләр, аның өчен җаным тыныч. Үзебез дә сирәк булса да баргалыйбыз, шактый ерак бит...

– Теге чакта кибетегезгә ипи дә кайтмый иде бит, хәзер ничек соң? – дип сорыйм.

– Авылдашыбыз Раиф абый кибет ачты, бөтен нәрсә бар, кирәген алып кайтып бирәләр, бик рәхәт. Күргән­сездер, әнә безнең янда гына яңа мәчет ачтылар. Быел клуб төзеячәкләр икән, искесен сүтә башладылар... Районга автобус йөрми, күптән туктады инде ул, авылдашларда машина күп бит, белешәбез дә, шулар белән барабыз...

Үзем Рәйсәне тыңлыйм, үзем аларга яшәргә көч биргән, шушы еллар дәва­мында, иң авыр чакларында ярдәм кулы сузган кешеләрне барлыйм. Шөкер, бу исемлек шактый озын. Билгеле, бу исемлекнең башында – Әлмәт пенсионеры Мирсәет абый. Теге елларда ул аларны үз­гәртә аласына шул­ка­дәр ышана иде. Белеп ышангансыз, сез­нең игелек орлык­лары бик матур булып үсеп киткән, Мирсәет абый! Алар тормышта үз урыннарын тапкан, хезмәт белән көн күрергә өйрәнгән, иң мөһиме – башкалардан калышмый яшәргә омтылыш уянган.

...Өйгә кайту белән Мир­сәет абыйның телефон номерын җыям. Бөтен яңалык­ларны сөйлим. Ул, үз балалары өчен кайгырткан атадай, сөенечен яшерә алмый. Шалтыратып әйткән өчен рәхмәт­ләр укый. Ә азактан: “Гөлсинә, син үткән елларда язган теге җиде ятим бала ничек яши? Хәлләрен белеш әле бер”, –дип куйды. Монысы да Мирсәет абыйча.

"Милли хәрәкәт вәкилләренең иң еш кабатлаган сүзе – “кирәк”. “Кирәклеген барыбыз да беләбез, ләкин гамәлләрне тормышка ашырмыйча “кирәкче”ләр хәрәкәтенә әйләндек. Урыслар үз милли стратегиясен булдырды, укыдык, безне киләсе дистә елларда нишләтәчәкләре билгеләнде, ә бездән бернинди дә реакция юк. Җыелышның бер нәтиҗәсе булсын иде, без тарих алдында да бурычлы, мөрәҗәгать булса да кабул ителергә тиеш, бу сүз сөйләп утырмыйк”, дип сөйләде түгәрәк өстәлне алып баручы Абдулла Җәлилов.

24 гыйнварда узган түгәрәк өстәлдә җәмәгать эшлекләре белән бергә тарихчылар, “Азатлык” татар яшьләре берлеге активистлары катнашты. Җыенда милли сәясәт стратегиясен эшләүдә 25 кеше катнашкан, шуның берсе – Русиянең милли-мәдәни мохтарият җитәкчесе Илдар Гыйлметдинов булды диелде. Җыенда катнашучылар аңа, депутат, татар милли-мәдәни мохтарият рәисенә буларак, ышанычны югалттык, дип хат салырга дигән фикергә килде.

“Тел-теш белән республиканы сакларга кирәк”
 
“Бюджеттан стратегияне тормышка ашырыр өчен 1 миллиард сум акча бүленеп, бөтен җирдә күзәтү үзәкләрен оештырып, “каратель”ләр кебек күзәтеп, халыкта генетик хәтерне югалттыру өчен бар көч куелачак” дип чыгыш ясады Фәүзия Бәйрәмова.

“12 ел бер буынны телсез, мәдәниятсез, динсез калдыру өчен җитә. Бүген безнең төп максат – ул республиканы саклау. Стратегиянең мәкерле, астыртын эше ул төбәкләрне эреләндерү, өлкә, республикаларны кушу. Алар моны референдум аша да эшләргә мөмкин. Бу империянең коры гына сүзе түгел, аны моны гамәлгә ашыра башлады. Бу татарларга гына кагылмый, башкорт, чуаш, мари, удмуртны үз тирәбезгә җыярга кирәк”, дип белдерде Фәүзия ханым.

Аның артыннан сүзне академик Индус Таһиров, “Мондый документ кабул ителүе гаҗәп түгел", дип белдерде. “Бу электән үк бара, Столыпин реформасын искә алыгыз, бу шулай ук урыс милләтен генә саклап калу максатыннан эшләнде. Большевиклар Советлар берлеге төзеп милләтләрне юк итү сәясәтен алып барды. Мондый сәяси стратегия документын кабул итү безгә түгел, иң элек Русиягә куркыныч. Карагыз Кавказга, ул күптән Русия түгел. Анда Русия, Мәскәүгә нәфрәт белән караучы берничә буын үсеп чыкты. Федераль үзәк татар факторын ныгыткан булса, ул үзен саклап калырга сәләтле булыр иде”, диде галим.

“Таяныр фиркаләр дә юк”

Тарих фәннәре докторы Фәйзелхак Ислаев "моңа кадәр тарихта мондый карагруһ документ булмады" дип саный. “Ник кабул итте моны Русия? Безне тикшерәме, каршы торырга көчебез бармы дип сыныймы, әллә инде алар безне юкка чыгып бара торган, көчсез дип инанганмы? Бу безнең үзебез өчен дә бер индикатор. Тарихка күз салсаң, шул күзәтелә: хөкүмәттә мондый документлар чыга икән, урыс милли фиркаләр каршы торган, кабул иттермәгән.

Без бүген кемгә ышана алабыз? Фиркаләр бер-берсеннән аерылмый, бер фикердә торалар, җитәкчелек әйткәнне хуплый. Сез карагыз, бу милли стратегияне язган авторлар арасында бер генә урыс кешесе юк. Нинди милләт кешесе икәнен әйтмим". Бу вакытта күпләр “Нәрсә яшереп торырга, яһүдләр дип әйт” дип сүзгә кушылды.

Җыелышта милли стратегия мәгариф канунына үзгәрешләр кертеп ныгытылды дип билгеләнде. Шулай да һәр авыр мәсьәләдән чыгу юлларын табарга өйрәнергә кирәк дип оптимистик караш белән эшне алып барырга тырыштылар. Бу очракта Галишан Нуриәхмәт каталоннарның бәйсезлеккә омтылышын үрнәк итеп куйды.  Каталоннарың бәйсезлеге турында cүз чыгуы белән түгәрәк өстәлдә катнашучылар алкышлауларын кызганмады.

“Европаның кече милләтләрнең хартиясен Русия таныды, ләкин һаман да ратификацияләми. Безгә төрле милләтләр белән берләшеп, Русияне бу документка кул куюын таләп итәргә кирәк. Бу безнең өчен мөһим документ булыр иде, шуңа таянып эшләр идек. Бүген Татарстан бөтен Русияне ашата, 85% салым Мәскәүгә китә, дөресрәге, талап алалар. Әле шул очракта да без үзәккә бурычлы булып калабыз. Универсиада дигән акчаларны без кредитка алабыз, 768 млрд. сумга без Мәскәү алдында бурычлы. Миңнехановка, Шәймиевкә, Путинга референдум нәтиҗәләре исән дигәнне белдертергә тиешбез. Безнең бәйсезлекне раслаган документ бар бит!” дип сөйләде Галишан әфәнде.

“Путинга хат язудан туктыйк”

“Звезда Поволжья” газетасында мәкаләләр бастырып, халык арасында билгеле автор Нәркәс Муллаҗанов мондый җыелышта беренче тапкыр, “нинди Путин, Миңнеханов, Шәймиевны сөйлисез? Халыкка мөрәҗәгать итәргә кирәк!” дип гаҗәпләнүен яшермәде.

“Халыкны кан яшьләре белән елатуга ирешеп аларны каршы торырга күндерелмәсә, татар иҗтимагый үзәге бюрократия белән шөгыльләнүен дәвам итәчәк. Федераль каналлар, радиостанцияләрне тыңлагыз, алар даими “Татарстан – банкрот”, “Универсиада под срывом” дигән сүзләр әйтә. Бу мәкерле эшне алар оста башкара, шуның белән алар Татарстанны гына түгел, татар милләтен булдыксыз, потенциалын югалткан милләт итеп күрсәтергә, шул фикерне кешеләргә, безгә сеңдерергә тырыша.

Совет заманында ук татарларны этноним буларак юкка чыгаруның яшерен документы бар. Юкка гынамы бүген болгарчылык, урдачылык дип маңгайга маңгай бәрелешләр барлыкка килде? Бүгенге көндә без халык белән эшләргә, аларга аңлаешлы тел белән әйтергә тиеш. Милләт язмышын алардан башка берсе дә хәл итми” диде Нәркәс Муллаҗанов.

Моңа каршы чыгучылар да булды. “Сез татар милләтен белмисез, мин күп йөрдем, аның мәйданнарга чыгарга көче юк”, диде Фәүзия Бәйрәмова.

Тарихчы Рафаэль Мөхәммәтдинов, “бүген халыкны ничек апатиядән чыгару турында уйларга кирәк. Аларга барысын да гап-гади итеп аңлатып, халыкны милләт буларак формалаштыру турында уйлау, бу сорауга җавап табу – милли хәрәкәтнең, галимнәрнең төп бурычы. Милли стандартлар булырга тиеш: тел, тарих, милли капитал, милли менталитет. Шуңа таянып эшләү мөһим”, диде.

Шагыйрә Нәҗибә Сафина "эшне озакка сузмыйча төрки халыклар, дәүләтләргә ярдәм сорап, аларга таянып эшләргә кирәк" дигән фикерне яңгыратты.

Утырыш азагында Путин имзалаган милли стратегияне кабул итмибез дигән мөрәҗәгать язарга, шулай ук бу документның Татарстанга, урыс булмаган милләтләргә нинди тәэсире булырга мөмкинлеге турында Татарстан Дәүләт шурасында сөйләшүне оештыруны, республика депутатлары исеменнән дә Мәскәүгә мөрәҗәгать белән чыгуга ирешергә кирәклеге турында карар кылынды.
 

Академик сәнгать белән дөньяда нибары 5 процент халык кына кызыксына дигән караш яши. Бәлкем чыннан да шулайдыр ул, чөнки катлаулы сюжетка, тирән образларга корылган сәнгатьне теләсә кем аңлап та бетерми. Ә аңламагач, ул аңа кызыклы да түгел. Татарстанның җитди музыка сәнгатендә үз сүзен әйткән, Салих Сәйдәшев, Мансур Мозаффаровтан фатиха алган, аларның традидияләрен дәвам итүче композитор һәм пианист Ренат Еникиев гомере буе академик музыка иҗат итә.

Ул 1952-1956 елларда Казан музыка училищесының теория бүлегендә укый. Биредә Юрий Виноградов җитәкчелегендә композиция буенча даими дәресләр ала башлый. 1956-1961 елларда Казан дәүләт консерваториясендә профессор Альберт Леманның композиция классында белемен тирәнәйтә.

Олуг юбилее алдыннан Intertat.ru газетасы Ренат агага берничә сорау белән мөрәҗәгать итте:

- Ренат абый, юбилейларга карашыгыз нинди?

- Юбилейлар уздыру бик зур кешеләргә генә тиешле дип саныйм. Заманында Шәриф Камалга эшләгәннәрен хәтерлим. Язучыларга уза торган иде. Шунысын әйтә алам, кешенең бөеклеген вакыт кына билгели.

- Хәзерге татар академик музыка сәнгатенең торышын ничек бәялисез?

- Үз заманында Тукай, яшь Сәйдәшнең рояль уйнаганын тыңлагач: “Килер бер көн, үзебезнең Чайковскийларыбыз булыр!” - дигән. Бу сүзе белән ул татарның академик музыкасы туып килүен белдергән. Шәхсән үзем гомерем буе Мансур Мозаффаров иҗатына сокландым. Аның кебек иҗат иткән композиторны мин әле белмим. Мансур абыйның әсәрләрен уйнадым. Килешмәгән якларын да үзенә әйткән чакларым булгалады. Минем тәкъдимнәрне һич тә кире какмады. Миңа ышана иде ул, һәм аның күп сөйләшә торган гадәте дә юк иде. “Син киләчәктә үз күңелеңә ничек килә, шулай эшлә!” - ди торган иде (янәсе аның әсәрләрен мин формасыннан чыкмый гына үзгәртә алам). Безнең татар арасында әсәрләре бөтен дөньяга таралган композитор бар дип әйтә алмыйм. Бездә, әлбәттә, әйтәләр: теге илдә моны уйнадык, монысында бу композиторны башкардык, дип. Әлбәттә, үзебезнекеләр татар композиторларын уйнап кайта торганнардыр, ә бит чит илләр үзләре татарныкын уйнамый! Безнең операларны кайсы ил театрының куйганы бар икән? Тукайның хыялы кайчан тормышка ашар, анысы билгесез әле…

- Ренат абый, киң җәмәгатьчелектә зур кызыксыну уяткан “Ариетта”ның язылу тарихын сөйләп үтегез әле.

- Күпләр аны хатын-кызга багышлана дип уйлый инде, мин моны беләм, үземә дә шулай килеп әйтәләр. Заманында дустым Шамил Монасыйпов тәкъдиме белән язылган әсәр ул. Скрипка өчен балалар башкарырдай җитез, моңлы әсәр яз әле дигәч, алынган идем. Чыннан да, ул хатын-кызга багышлана, кемгә икәнен, исемен әйтмим. Җиңелчә уйнар өчен дип языла башлаган музыкаль пьеса чынлыкта җитдирәк образлы килеп чыкты. Аннан соң популярлашып китте, төрле музыкантлар үз репертуарына алдылар. Әйтик, Шамил Монасыйповның кыллы квартеты, “Рух” скрипкачылар ансамбле, хәттә КФУның татар халык хоры да башкара. Әле аны интернетка да элгәннәр икән. Анда да үз тыңлаучысын тапкан дип әйтәләр.

Ренат Еникиевның иҗатына киңрәк күз ташласаң, анда инструменталь һәм вокаль әсәрләр, балалар музыкасы төп урынны биләгәнен күрербез. “Муса Җәлил истәлегенә вокаль-симфоник поэма”; “Фортепиано һәм оркестр өчен концерт”; Виолончель һәм оркестр өчен триптих, Габдулла Тукай шигырьләре буенча тавыш һәм оркестр өчен “Дошманнар”, “Рапсодия”, симфоник оркестр өчен “Крылов буенча дүрт мәсәл” дә мәгълүм әсәрләр. Композитор шулай ук популяр җырлар, романслар авторы да. Аның кайбер әсәрләре “Татарстан музыкасы җәүһәрләре” проекты уңаеннан Германия оркестрлары тарафынан да яңгыратылганы мәгълүм.

Татарстан музыка сәнгатендә аның иҗаты киң, үзгә урын биләп тора. Төрле жанрларда иҗат ителгән әсәрләре музыкантлар тарафыннан гел уйнала.Татар музыкасында яңа жанр – авторлаштырылган транскрипция - Ренат Еникиевның иҗади ачышларының берсе булып тора, ди музыка белгечләре. Әйтик, “Сәйдашстан” китабына кергән 20 пьесаны – Салих Сәйдәшевнең халык арасында киң танылган көйләрен үз эченә ала. Алар фортепиано өчен эшкәртелеп тәкъдим ителә. Транскрипцияләр авторы Еникиев беренчел чыганакның көй төзелешен саклаган хәлдә, яңа гармония, фактура һ.б. музыкаль алымнарны иҗади уңышлы кулланып, заманча яңгырашлы инструменталь форма тудыруга ирешкән.

Сәнгать белгечләре раслаганча, Ренат Еникиев татар камера-инструменталь музыка үсешенә зур өлеш керткән. Фортепиано музыкасы өлкәсендә дә уңышлы хезмәтләре белән сөендерде ул.

Татарстанның һәм Россиянең атказанган сәнгать эшлеклесе, Г.Тукай бүләге иясе, танылган композитор, пианист Ренат Еникиевка быел җитмеш биш яшь тула. Әлеге уңайдан 30 гыйнварьда С.Сәйдәшев исемендәге Зур концерт залында симфонияләр остасы хөрмәтенә симфоник музыка кичәсе оештырылачак.

Юбилейга багышланган концерт программасында композиторның төрле елларда язылган әсәрләре яңгыраячак. Александр Сладковский җитәкчелегендәге Татарстан Дәүләт симфоник оркестрына кушылып Рөстәм Маликов (вокал), Лариса Маслова (виолончель), Шамиль Монасыпов (скрипка), Марат Сираҗетдинов (фортепиано) чыгыш ясаячак.


 

Күптән түгел Казанда аның бишенче корылтае булып үтте. Анда милләтебезнең иң күренекле вәкилләре җыелып, күп кенә катлаулы мәсьәләләрне чиштеләр, тәҗрибә уртаклаштылар, эшләнгән эшләргә йомгак ясалды, эшләнәселәре билгеләнде, тәкъдимнәр кертелде. Конгрессның эшен тәнкыйтьләүчеләр дә булмады түгел, бүтән регионнарда яшәүче милләттәшләребезгә игътибар, ярдәм аз дип зарланучылар булды. Конгресс тулаем 20 елда да, соңгы биш елда да бик күп эшләр башкарды – ТНВ һәм ТНВ-Планета каналларын булдыру үзе нинди зур эш, аларны карап без төрле җирләрдә яшәүче татар халкының тормышы, көнкүреше белән танышабыз. Татар телендә масса-күләм информация чаралары бастырыла, сабантуйлар, төрле конкурс-фестивальләр уздырыла, борынгы Булгар реконструкцияләнде – бу эшләнгән эшләрнең күзгә күренгән бер өлеше генә, бүтән юнәлешләрдә дә Конгресс, ТРсы күп һәм нәти-җәле эшлиләр. Ә инде регионнарга килгәндә, кул кушырып ярдәм көтеп утырырга кирәкми, үзебезгә эшләргә кирәк һәм эшлибез дә. Безнең өлкәдә алты районда 34 татар авылы бар һәм бишенче корылтайга делегат итеп өлкә татарларының иң лаеклылары сайланган иде. Мин эшем буенча һәрбер татар авылында күп тапкыр булганым бар һәм соңгы ике дистә елда уңай якка үзгәрешләр күп – яңа мәчетләр төзелде, искеләре торгызылды, берсеннән-берсе матур өйләр арта бара, сабантуйлар уздырыла, татар телендә бастырылган “Туган як” газетасы һәрбер өйгә килә, тарихчылар, шагыйрьләр китапларын бастыра һәм бу эшләр барысы да диярлек хөкүмәт ярдәменнән башка, халыкның үз теләге, спонсорлар ярдәме белән эшләнә.

Делегатлар Шамил Нуриманов һәм Рамил Салихҗанов әйтүенчә, бишенче корылтай катлаулы шартларда узды – соңгы елларда татарлар саны да бераз кимеде, күп төбәкләрдә мәктәпләр, мәдәният йортлары, китапханәләр ябылды, татар теле һәм әдәбияты дәресләренә бирелгән сәгатьләр кыскартыла. Әмма монда инде шулай ук үзебезгә тырышырга кирәк, клуб директоры җылы, уңай бинада кул кушырып утырса, андыйга Конгресс түгел, Аллаһ ярдәм итсә дә, ул, әлбәттә, ябыла, ә эшләгәне ягылмаган, бернинди уңайлыклары булмаган бинада да эшли һәм ул мәдәният учагы гөрли.

Авылда бер дистә бала калып, мәктәп ябылса да, Конгресс аны үз исәбенә тота алмый, телне саклауда да шулай ук – балалар белән вата-сындыра русча сөйләшсәк, тел югалыр. Менә шуларны барысын да искә алып, үзебез тик ятмыйк, урыннарда, ә иң мөһиме – гаиләдә милли мәсьәләләргә, милли тәрбиягә игътибарны арт-тырыйк.

Корылтайга килгәндә, анда яңгыраган тәкъдимнәрдән безнең делегация, тулаем Конгресс латин алфавитына күчүгә, Татарстанның Россиядән аерылып, аерым ил булуына һ.б. каршы килделәр һәм бу дөрес тә, чөнки Россия составында булып, татарларның үзләренең тырышлыгы белән генә барлык кыйммәтләрне саклап кала алабыз.

Ахырда үзем яшәгән Пильна районы татар авыллары турында да бераз әйтеп үтәсем килә. Соңгы 20 елда Петрякста ике, Иске һәм Яңа Мочалида өч, Сафаҗайда биш мәчет төзелде һәм торгызылды. Безнең Сафаҗайда һәр мәчет актив эш алып бара, милли бәйрәмебез сабан туе уздырыла, җәен укучылар өчен ислам лагере эшли, төрле дини, мәдәни, спорт чаралары уздырыла. Соңгы корылтайда чыгышлары белән Сафаҗайдан булган өч делегатның катнашуы да очраклылык түгелдер. Алар Киров исемендәге җирле СПК җитәкчесе Шәмил Нуриманов, ВТБ банкының Германиядәге бүлеге вәкиле Бари Дианов һәм Финляндия мөселманнарының имамы Рамил Беляев. Пленар утырышта Рамил хәзрәт БТК исеменнән “За укрепление нации” медале белән бүләкләнде. “Бу югары бүләкнең дәрәҗәсен мин туган илләреннән читтә яшәп милләт өчен хезмәт итүче барча ватандашларым белән бүлешәм”, - диде Рамил хәзрәт.

Финляндиядә яшәүче милләттәшләребез динне, телне, мәдәниятне, милли көнкүрешне гасырлар буе саклап, буыннан буынга тапшыра киләләр. Барыбыз да шул юлдан барганда, татар яшәр әле, ә Конгресс безне берләштерүче үзәк булып торыр.

Фәрит БЕЛЯЕВ,
Түбән Новгород өлкәсе татарлары тарихының региональ музее директоры.

Татарстанның һәм Россиянең халык артисткасы, Татарстанның Г.Тукай исемендәге Дәүләт премиясе лауреаты  Нәҗибә Ихсановага 75 яшь. Аның юбилей кичәсе 7 мартта узачак. Тамашачыларга бу көнне яраткан артисткалары катнашында Т.Миңнуллинның “Гөргөри кияүләре” спектакле тәкъдим ителә.

Ә инде 22 мартта театр сөюче дусларыбызны Татарстанның атказанган артисты Нариман Гарифуллинның юбилеена көтеп калабыз.

Шулай ук бу сезонда: Татарстанның һәм Россиянең халык артисты, Татарстанның Г.Тукай исемендәге Дәүләт премиясе лауреаты Равил Шәрәфиев, Татарстанның халык артисты Айдар Хафизовның юбилейлары була. Июнь аенда Татарстанның һәм Башкортстанның халык артисткасы Гөлсем Исәнгулованы һәм Татарстанның халык артисткасы Зөлфирә Зарипованы юбилейлары белән  котлаячакбыз.

Татарстан президенты Рөстәм Миңнеханов фикеренчә, иң мөһиме - барлык ишле гаиләләрне җир белән тәэмин итү. Ә алар инде аны үзләре теләгәнчә куллана ала. “Сатырга теләсәләр – сатсыннар, ә инде торак төзергә теләк белдерә икән, аларга бу юнәлештә дә ярдәм итү юлларын эзләргә кирәк”, - ди республика башлыгы.

Иң күп җирне Татарстан өләшкән

Татарстанда күп балалы гаиләләргә өләшенгән кадәр җир кишәрлекләре Россиянең башка бер генә төбәгендә дә бирелмәгән. Безнең республика бу юнәлештә дә беренчеләр рәтендә икән. Россиядә ишле гаиләләр алган җирнең өчтән бере Татарстанга туры килә. Бу хакта республика Хөкүмәт йортында узган киңәшмәдә хәбәр ителде.

Өч яки аннан да күбрәк балалары булганнарга Россиядә барлыгы 50 мең җир кишәрлеге өләшенгән. Шуларның 15 меңнән артыгы Татарстан халкы кулланышына тапшырылган. Татарстан җир һәм милек мөнәсәбәтләре министрының беренче урынбасары Сергей Демидов белдергәнчә, республикада бушлай җир кишәрлекләре алырга теләүчеләр исемлегендә 19,5 меңгә якын күп балалы гаилә теркәлгән. Барлыгы татарстанлылар 21 меңнән артык гариза биргән.

Җир алырга теләк белдереп район хакимиятенә гариза тапшырган татарстанлыларның 78 проценты кишәрлек белән тәэмин ителгән инде. Казан гаиләләрен җир белән тәэмин итү мәсьәләсе генә авырлык белән хәл ителә.

Казан халкы артык сайлана

Энә дә бүләк, дөя дә бүләк, диләр халыкта. Әмма күпбалалы гаиләләрнең кишәрлекне үзе яшәгән урынга мөмкин кадәр якынрак җирдән алу теләген дә аңларга була. Бүгенге көндә Биектау районы Каймар авылы тирәсендә тәкъдим ителгән җирне башкалабызда яшәүчеләр алырга риза түгел. Монда 2 меңгә якын җир кишәрлеге хуҗаларын көтә, әмма биредә урын сайлауга чакырылган 2,3 мең күп балалы гаиләнең күбесе аннан баш тарткан.

Рөстәм Миңнеханов Казанның ишле гаиләләре белән сөйләшергә, алар арасында аңлату эшләре алып барырга кирәклеген ассызыклады. Аның сүзләренчә, башкалабыз территориясендә күпфатирлы йортлар төзү өчен җир табу да бүген шактый авыр. Шәхси йортлар өчен җир юк та юк инде. Шуңа күрә халык Казан янындагы кишәрлекләргә ризалашырга тиеш. Тиздән Лаеш районы Сокуры авылы тирәсендәге җирләр дә күпбалалы гаиләләргә тәкъдим ителәчәк. Әлегә аларны рәсмиләштерү процессы бара. Әмма инде бүген үк күп кенә гаиләләрнең нәкъ шушы районга өстенлек бирергә җыенулары билгеле.

Инфраструктураны да кайгыртырга кирәк

Күпбалалы гаиләләргә җир кишәрлекләрен чиста кырдан түгел, торак пунктларыннан, район үзәкләреннән, иң мөһиме - әзер инфраструктуралы урыннардан бирергә тырышалар. Чөнки булачак бистәләрне газлы, утлы, сулы, юллы итү өчен акча бүлеп бирү федераль закон белән каралмаган. Чаллы белән Казаннан тыш, барлык муниципалитетларда әзер инфраструктуралы җирләр бирү мөмкинлеге бар. Әлеге шәһәр хакимиятләре исә күп балалы гаиләләргә җир бүлеп бирү программасын финанслау ягыннан ярдәм булачагына өметләнә. 

Карточка Татфондбанк
номер 4172270007077285

Мобильный номер
билайн
89093121925  

Киви кошелек 
+79600608171

ЯНДЕКС КОШЕЛЕК
410011450592629
 

«Әл-Бәкара» сүрәсенең дәвамында Раббыбыз болай ди: «Аллаһы Тәгалә Адәмгә исемнәрнең барчасын өйрәтте дә, фәрештәләргә әйтте: «Әгәр дөрес сөйләүчеләрдән булсагыз, Адәм белгән исемнәрнең барчасын әйтеп бирегез» (“Әл-Бәкара” сүрәсенең 31 нче аяте).

Аятьләрдән күрүебезчә, җиргә хәлифә итеп куйганчы Аллаһы Тәгалә Адәм галәйһиссәламгә барча әйберләрнең, мәхлукларның, аларның җенесләренең исемнәрен өйрәтте. Ягъни барча сүзләрне. Һәм галимнәребез әйткән: монда барча сүзләр мәгънәсендә Адәм галәйһиссәламгә барча телләрнең өйрәтелүе әйтелә. Фәрештәләр Аллаһы Тәгаләгә: «Я, Раббыбыз, без Сиңа тәсбих кылабыз, Сине олылыйбыз. Син Җир йөзенә кан коючыны һәм бозыклык таратучыны хәлифә итеп куясыңмы?!» – дигәч, Аллаһ Тәгалә әйтте: «Бу әйберләрнең исемнәре хакында хәбәр бирегез, әгәр тугры булсагыз». Адәм галәйһиссәламнең фәрештәләрдән өстенлеге шунда күренде.

Моннан аңлашылганча, телләрне, барча әйберләрнең исемнәрен белү – ул гыйлем санала һәм гыйбадәткә караганда гыйлем өстенрәк. Аллаһы Тәгалә Коръәндә болай ди:

«Аллаһы Тәгаләнең олуглыгының һәм кодрәтенең билгеләреннән күкләрне һәм җирне яралтуы, һәм телләрегезнең һәм үзегезнең төрле булуыгыз. Белүчеләр өчен бу әйберләрдә билгеләр бар». («Әр-Рум» сүрәсенең 22 нче аяте).

Ягъни, Адәм балаларының төрле төстә, төрле телдә булуы – ул Аллаһы Тәгаләнең кодрәте һәм бөеклеге билгеләре. Әлбәттә, аңлаучылар өчен. Һәм бу телләрнең һәм төсләрнең аермалыгы адәм балалары бер-берсен аерсыннар өчен. Бер атадан һәм анадан булуларына карамастан, Аллаһы Тәгалә аларны төрле-төрле итте. Бу әйберләр – хикмәт өчен. Аллаһы Тәгаләнең һәр эше хикмәтле. Кайберәүләр: “Исламда тел вә милләт юк”, – ди. Әмма Коръәндә тел дә, милләт тә бар. Аллаһның Китабында халыклар, аларның телләре һәм төсләре бер-берегезне тану өчен – Аллаһның билгеләре, дип әйтелгән. Менә Раббыбыз нәрсә дип эндәшкән Адәм балаларына: «Ий кешеләр, Без сезне ир вә хатыннан яралттык, вә сездән халыклар вә кабиләләр кылдык бер-берегезне танып, белер өчен. Дөреслектә, Аллаһ хозурында хөрмәтлерәгегез – тәкъвалырак булганыгыз. Дөреслектә, Аллаһ һәр нәрсәне белүче вә һәр эшегездән хәбәрдар». (“Әл-Хүҗүрат» сүрәсенең 13 нче аяте).

Аллаһы Тәгалә безне төрле халыклар, кабиләләр кылды, бер-беребезне тану, ярдәмләшү өчен. Ә бер-беребездән көлү яисә бер-беребезне кимсетү, мәсхәрә итү, берсен икенчесеннән өстенрәк кылып золым китерү өчен түгел. Аллаһы Тәгаләгә якынлыгыбыз нинди телдә сөйләшүебезгә бәйле түгел, ә бәлки тәкъвалыгыбызга бәйле. Тел – ул фәкать халыкларны аеручы билге һәм ул бер милләтне, кавемне берләштерүче булып тора. Шуңа күрә дә кем нинди телдә сөйләшә-аңлаша икән – ул шул халыктан. Бу гыйбарәне кайбер гарәп галимнәре хәдис дип тә, риваять дип тә әйткәннәр. Ягъни кем гарәпчә аңлашса, шул гарәп, дигәннәр. Шуңа нигезләнеп, кем рус телендә генә аңлашса – ул рус, татарча аңлашса – татар, башкортча аңлашча – башкорт, дип әйтү дөрес була. Әлбәттә, үз милләтең теленә өстәп, башка телләрне белү – ул зур мәртәбә. Коръән һәм Пәйгамбәребезнең (сгв) сөннәте гарәп телендә булганлыктан, ахирәт бәхетенә ирешү өчен бу телне дә белү кирәк. Башка милләтләр белән аралашу, алар арасында динебезгә дәгъвәт кылу өчен аларның телләрен дә белү зарур. Әмма үз милләтеңнең телен читкә этәрү, аны кыерсыту хисабына түгел. Киресенчә, һәркем үз милләте телендә ачык, матур итеп сөйләшә белергә тиеш. Муса галәйһиссәлам Фиргавен янына барганда Аллаһы Тәгаләдән Һарунны үзе белән бергә җибәрүен үтенде. Чөнки Муса галәйһиссәлам сакаурак, ә Һарун бик ачык, матур итеп сөйләшә иде.

Пәйгамбәребез (аңа Аллаһның рәхмәте һәм сәламе булсын!) әйткән: «Кем нинди кавемгә, халыкка охшарга тырышса, ул алардан булыр». Башка милләтләргә охшарга тырышканнарның бу омтылышы сөйләшүләрендә генә түгел, ә йөзләрендә, киенүендә, үз-үзләрен тотышында да күренә. Татар (мөселман) мәктәпләре, балалар бакчалары була торып, үз балаңны чит телдә генә сөйләшергә өйрәтү, шул халыкның гореф-гадәтләрендә тәрбияләү – бу, әлбәттә, монафикълык билгесе һәм ул шулай ук мөселман кардәшләреңә, үз милләтеңә хыянәт тә.

Бервакытны Пәйгамбәребез (сгв) янына сәхабәләрдән булган бер егетне китергәннәр һәм болай дигәннәр: «Йә, Рәсүлуллаһ, бу егет җиде сүрәне яттан белә». Пәйгамбәребез (сгв) аңа бик гаҗәпләнгән һәм сокланган һәм: «Миңа яһүдләрдән язулар килә. Үзләренә дә язулар җибәрергә туры килә. Алар алдамасыннар өчен яһүд язуын өйрән», – дигән. Һәм теге егет шулай эшләгән, ягъни телне өйрәнгән. Шуннан соң Пәйгамбәребез (сгв) сораган: «Син сирьян телен беләсеңме?» Ул гарәпләр белән византиялеләр арасында яшәүчеләрнең теле булган. Егет: «Юк», – дип җавап биргән. Пәйгамбәребез (сгв) егеткә шул телне өйрәнергә кушкан һәм егет аны унҗиде көндә өйрәнгән. Ягъни, дини зарурият булу сәбәпле, динне тарату өчен башка телне өйрәнергә рөхсәт ителә. Фәкать шул шарт белән. Гомәр (рг) әйткән: «Йолдызлар гыйлемен өйрәнегез – юлларны белү өчен. Нәсел-нәсәбегезне, үзегезның кайдан чыкканыгызны, нинди халыктан булуыгызны, телләрегезне өйрәнегез – бер-берегезгә якынайта торган сәбәп булсын өчен». Үз ата-бабаң телен санга сукмау, аны өйрәнмәү – ул инде мөселман халыклары булган татар, башкорттан ерагайта, ә икенче бер чит милләткә – мөселман булмаганнарга якынайта.

Рафикъ хәзрәт МИҢНӘХМӘТОВ, Татарстанның көнчыгыш төбәге казые, Татарстан мөселманнары Дниия нәзарәтенең Голамәләр шурасы әгъзасы, Әлмәт районы имам-мөхтәсибе

Билгеле булганча, узган ел ахырында Россиядә АКШ гражданнарына бездәге ятим балаларны уллыкка алуны тыю турында закон чыкты. Шуннан соң түрәләргә уллыкка алу мәшәкатен җиңеләйтү бурычы йөкләнде. Әлеге эшне Рос­сиянең Фән һәм мәгариф министрлыгына тапшырдылар.  Ата-аналарны табу авыр булган балалар арасына түрәләр инвалидларны, 10 яшьтән олырак балаларны, абыйлары-апа­ла­ры яки энеләре-сеңел­ләре булганнарны кертә. Министрлык әзерләнгән карар проектында әйтелгәнчә, мондый балаларны аерым категориягә кертергә кирәк. Түрәләр фике­ренчә, алар­­­­ны уллыкка алырга теләгән гаилә яши торган то­ракның мәй­данына да игътибар бирү дөрес түгел. Фатир яки йорт санитария һәм техник таләпләргә туры килә икән – шул җиткән. Медицина белеш­мә­ләренең эшкә яраклылык вакытын да өч айдан алтыга җиткерү турында карар кылганнар. Алайса, еш кына башка документлар артыннан йөргән­дә, болары ис­кергән булып чыга икән. Уллыкка алу мәсьәләсендә суд кабул иткән карарның үз көченә керү вакытын да 30 көннән 10га калдырмакчылар.

Әлеге проектлар бәхәс уятырга өлгерде инде. Берәүләр телгә алынган суммаларның бик кечкенә булуын, икен­челәр, гомумән, ятим балалар мәсьәлә­сенең акча белән хәл ителмәс­леген алга сөрә.  Телгә алынган суммаларның вәз­гыять­­не үз­гәртмәячәге белән бел­гечләр дә килешә. Алар фикеренчә, дәүләт беренче чиратта инвалид балаларга кыйм­мәтле операцияләр ясау, аларга даими медицина ярдәме күрсәтү мәсьәләсен хәл итәргә тиеш.

Театрның алтын фондына керерлек спектакльләр сәхнәләштергән Габдулла Йосыпов турында акка кара белән язылган тарихи сәхифәләрдән укысак,  гаҗәеп педагог, талантлы шәхес Гали Хөсәенов турында Әлмәт сәхнәсен тоткан  “алтын багана” - өлкән буын артистлар авызыннан ишетеп беләбез. Зәкия апа Туишева, Байрас Ибраһимовларны спектакльләре аша таныйбыз. Театр тарихы читтән чакырылган режиссерларга да бай: Фәрит Бикчәнтәев, Илдар Хәйруллин, Ринат Әюпов, Фаил Ибраһимов, Македония режиссеры Звездана Ангеловска, Петербургтан Искәндәр Сакаев... Искәндәр сәхнәләштергән “Гашыйк Кәриб” спектакле театр елъязмасына “иң уңышлы” дип язылганнарның берсе булыр. 5 театр фестивалендә катнашып һәммәсендә җиңү яулады ул. “Россиянең иң яхшы 100 товары”  Бөтенроссия бәйгесендә ике исем һәм “Ел яңалыгы” статусына ия булды. Бүген режиссер безнең театрда Б. Брехтның “Туй” (“Мещанская свадьба”) спектаклен сәхнәләштерә. Репетициядән бушаган арада төньяк башкаладан килгән милләттәшебез театр сәнгате, милли театрлар, татар мәдәнияте турында фикерләре белән уртаклашты.

Үзе турында

 1995 нче елда Уфа дәүләт сәнгать институтын (профессор Рифкать Исрафилов остаханәсе), бер үк вакытта ВГИК та режиссерлык курсларын тәмамлаган. МХТ (МХАТ) мәктәп-студиясе каршындагы магистратурада һәм Мейерхольд исемендәге үзәктә Валерий Фокин остаханәсендә белемен  күтәргән. Япония режиссеры Тадаси Судзукиның башкару сәнгате үзәгендә  (Тога шәһәре) стажировка узган.

Иҗат юлын Искәндәр Сакаев Уфа “Нур” театрында актер һәм режиссер булып башлаган. Соңрак Стәрлетамак рус драма театрында, курчак театрында эшләгән. “Башкортостан” ДТРК сендә, Башкорт дәүләт филармониясендә эш тәҗрибәсе бар. Дахау фашист концлагеры тоткыны Вәли Бикташев язмышына багышланган  документаль фильмы буенча таныш. Пушкин исемендәге Россия дәүләт академия драма театрында (Санкт-Петербург) режиссерлыгы билгеле факт. Бүген ул “ирекле рәссам”. Иҗади багажы – утыздан артык спектакль.
 
Француз язучысы һәм режиссеры Жан Кокто режиссерлар турында “алар өч төрле була: акыллы, уйлап табучан һәм күпчелек” дигән фикер әйтә. Искәндәр Сакаевка бу бәяләмәнең беренче икесе, аеруча “уйлап табучан”дигәне тәңгәл.

Татар мәдәнияте - бәһале

Искәндәр Сакаев татарның урыслашкан талантлы улы. Гаиләсендә татар телен әти-әнисе яшерен сүзләре булганда, балалары аңламасын өчен генә кулланган. “Бабайлар да телне белергә кирәк” дип урыс телендә акыл саталар иде, дип искә ала Искәндәр. Төрле шәхесләр белән аралашуы, төрле мохиттә, төрле “мәктәпләрдә” гыйлем эстәп йөрүе дә сәбәпче булгандыр, элегрәк Искәндәр үзен “космополит” (дөньяви киңлек идеялары тарафдары, бөтен дөньяны Ватаны дип танучы, гомумкешелек кыйммәтләрен билгеле бер милләт, дәүләт ихтыяҗларыннан өстен куючы) буларак сизә. Милләт вәкилләренә хас хөсетлек тә аны бездән бераз читләштерә, күрәсең. Ләкин “кан тартуы” көчлерәк икән. Хәзер ул үзен “татар милләте вәкиле” дип таныта һәм аның белән горурлана. “Татар уян” гәҗитендәге бәхәсләрне күзәтә. Шул күзәтәләреннән чыгып, бүгенге халәтне дә күздә тотып, “дәүләтчелек булган очракта татар теле яшәячәк”,- дип ассызыклый ана теле байлыгы “сайрак” милләттәшебез. Әңгәмә барышында “ничә гасырлар дәвамында таркатырга көчәнәләр, ниятләре барып чыкмый”, дип  алда әйткәненә каршы да чыкты ул. Татар телен мәҗбүри укыту кебек алымга тискәре мөнәсәбәтен белдерде. Мәҗбүрият отышлы юл түгел аныңча! Ләкин ул үзе советлар заманында мәҗбүри урыслаштыруның “уңай” нәтиҗәсе, югыйсә. Хәер, сүз ул хакта түгел.  Искәндәр Сакаев фикеренчә, театр нәкъ менә телгә кызыксыну уяту кыры. Милли мәдәният “авыл символы” булудан арына алса, сыйфаты камилләшсә, тел белән кызыксыну, аңа ихтыяҗ артачак. Милли театрларда эш тәҗрибәсе булган режиссер “татар мәдәнияте “конвертируема”, ягъни теләсәң кемгә сату үзлегенә ия  дигән фикердә. Коры икътисад термины белән атаса да, режиссерның бу бәясе татарның сәнгать әсәрләре ирекле сату, алмашу дәрәҗәсенә күтәрелгән дигәнне аңлата.  Димәк, без халыкара мәйданга сатарлык “товар”,  “хезмәт” җитештерүчеләр (Юкка гына, Искәндәр Сакаев куйган “Гашыйк Кәриб” “Россиянең иң яхшы товары” бәйгесендә отмаган икән.Л.М.)

Яңалыкка да чама кирәк

ХХ гасыр ахырында үзен нык сиздергән һәм  кешене, кешелекне глобаль үзгәрешләргә этәргән, аның күзаллавын үзгәрткән яңа технологияләр дөньясын берәү “театр сәнгатенә ләхет алучы” дигән. Кунак-режиссер “ләхетче түгел, киресенчә, яшәтүче” дигән фикердә. Чөнки яңа технологияләр ярдәмендә мәгълумат алмашу тизләшә,  үзеңне, шөгелең белән таныту мөмкинлеге арта. Дөрес, бу мәсьәләгә караш бер төрле түгел. Амбивалент халәт бу. Нинди дә булса яңалык гел яхшы яки начар гына була алмый. Мисал өчен, дары, атом энергиясе куллану даирәсенә карап яхшы яки начар булырга мөмкин. Театр өчен яңа технологияләр дә шулай. Хәзер алар театрда даими кулланыла. Искәндәр Сакаев аларга сирәк мөрәҗәгать итәм, ди. “Һәр яңалык, һәр табылдык инструменталь юнәлештә булсынмы ул, техника-технологиягә бәйлеме спектакль контекстына бәйләнгән, я булмаса драматургия таләбе булырга тиеш”. Гомумән, кабатланудан качар өчен  бүгенге вәзгыятьтә режисерларга ел саен үзгәрү, мәктәбен алыштыру мәхкуль. 2012-2013 нче сезонга планнарына күз салсаң, режиссер Сакаев ким дигәндә 8 төрлегә әверелергә әзер.

Төрлелек һәм миллилек

- Дөнья күләмендә дә, Рәсәйдә дә театрлар бихисап. Аларны бер калыпка салуга кискен каршы мин. Мәскәү, Питер театрлары бер катламны тәшкил итә. Әле бу шәһәрләрдә дә “башкала катламына” кертмәстәйләре күп. Без Новосибирски, Омски, Самара, Пермь, Кострома театрларын “провинциаль” дияргә күнеккән. Ләкин алар шулкадәр көчле, хәтта башкаланыкылардан күпкә алда бара. Милли театрларны исә аерым критерийлар буенча бәяләргә кирәк. Бу түбәнлеккә ишарә түгел. Биредә кагыйдәләр башка. Кече шәһәрләр театрлары фестивалендә безнең театрны (Әлмәт театрын әңгәмә барышында ул берничә тапкыр шулай атады Л.М.) күзәткән, башта “тактасын тактага сүткән” тәнкыйтьчеләр моны соңрак үзләре таныды.  Рус театрларына хас алымнарны,  яисә бүген популяр Яңа драманы милли театрларда саклык белән кулланырга кирәк. Яраклашу, тигезләшү ялгышлык.  Безгә, киресенчә, үзенчәлегебезне (“инаковость”) үстерү тиешле. Бу мәсьәләдә японнарның Судзуки театры ачык мисал. Аванград һәм традициянең югары үрнәге ул һәм бөтен дөньяга танылган театр. Мин үзем милли драматургияне  (сүз классика турында түгел Л.М.) сәхнәләштерергә алынмыйм. Ярлылыгы сәбәпле... Милли традицияләрне истә тотып, дөнья классикасын куйсам татар мәдәнияте өчен файдам мең артык. Шекспир “Пандора тартмасы” түгел ләбаса, татар телен җимерми. Димәк, татарныкы булсын өчен әсәрнең  “түбәтәйле” һәм “чабатадан” булуы да шарт түгел.

“Ирекле рәссам” һәм Әлмәт

- Төрле театрларда, төрле актерлар белән эшләү торгынлыкка киртә, үзеңдә яңалык ачканчы казыну мөмкинлеге, әлбәттә. Шулай да мин бик теләп стационар театрда эшләр идем. Ләкин  минем шартларга тәңгәл, иркенлек өчен мәйдан биредәй тәкъдим  ишетелми. Мине “бәйләргә” теләүчеләр юк (Көлә). Әлмәткә әйләнеп кайткач, шуны ачык аңладым: кан төркемнәребез бер. Син белгән, сине аңлаган кешеләр булуы шәп (Менә ни өчен ул якын итеп Әлмәт театрын “безнең театр” дигән. Л.М.). Әлмәттә шунысы ошый: труппа да, театр директоры да, сәнгать җитәкчесе дә иҗадилар. Җитәкчелектә авантюра башлангычы ярылып ята: кайсы татар театрының Македониядән режиссер чакырып, италияле Гоцциның “Болан-патша”сын куярга тәвәккәллеге җитә?! Бу үтә экстремаль идея! Кече шәһәрләр театрлары фестивалендә күреп тәнкыйтьчеләрнең дә тәмам исе киткән моңа... Тамашачы зәвыгына ияреп “ятак астындагы сөяркә” турындагы “очсыз” комедияләр куючыларны аңламыйм. Шул юнәлештә эшләњчеләрнең “бөек рус психологик театр традицияләрен  саклап калу” турында сөйләүләре гайре табигый хәл.

Татар театрына яңа алымнар, яңа темалар зарурилыгы турындагы фикер сөрешеннән режиссерның Әлмәт театры сәхнәсе өчен бу юлы Бертольт Брехтны сайлау сәбәбе аңлашыла. Немец драматургы “эпик театр” теориясен тудыручы буларак билгеле. “Читтән караш эффекты” бу теориянең мәҗбүри элементы санала. Ягъни драматург һәм режиссер вакыйгаларны тамашачыга гадәти күренештә түгел, ә  көтелмәгән яктан ача, мәгънәсен тирәнрәк аңлау мөмкинлеген тудыра. “Темасы да интернациональ – туй. Ә туйда, ул нинди генә булмасын, каршылыклар бер кысаларда... Сатирик юнәлештәге мөнәсәбәтләр тарихы бу. Безгә хас, безнең турында. Ул татар театрында моңарчы  күрелмәгән алым белән бирелә. Аны хәтта минем калып (стандарт) дип тә булмый. Уртак тырышлык белән татар Брехтын тудырабыз (Даниягә нацистлар басып кергәч 1941 нче елда Брехт СССР аша АКШ ка юл ала. Шул сәфәрендә драматург Татарстанга да кагылган, дигән имеш-мимешләр бар. И.С.). Күрми калмагыз!
 

1

2

3

Ике кызыбызның берьюлы көтелмәгән зур уңышка ирешүе нур өстенә нур булды менә. Уңышлы чыгышларының алдагы иртәсендә үк Динә Гарипова белән Эльмира Кәлимуллинага Татарстанның атказанган артисты исеме бирелү дә шәп килеп чыкты, минемчә (кызларның фатир белән дә бүләкләнүе соңрак мәгълүм булды). Президентыбыз Рөстәм Миңнехановның бу гамәле сөендерде. Әйе-әйе, бу очракта кызлар өчен генә түгел, нәкъ менә Президент өчен дә куандык без, дип уйлыйм. Россия бәйгесендә җиңгән, үсә калсалар (бирсен Ходай!), урыс җырчылары буларак кына танылу ихтималлары зур булган кызларның киләчәк тормышларына һәм иҗатларына Татарстан биргән мактаулы исем кирәк булырмы-юкмы, әйтүе кыен, ә менә милләттәш сеңелләр өчен ихлас сөенеп, аларга җылы тәбрикләү сүзләре әйтүе, бүләкләр тапшыруы Рөстәм әфәнде Миңнехановка бик тә кирәк иде, диясе килә. Артык сиздерергә теләмәсәк тә, без дә әкрен генә миллиләшә бара торган татар баласы һәм бездә дә милли терәк-таянычларга ихтыяҗ зур ләбаса. Узган елгы хәвефле, күңел төшерә торган хәлләрдән соң рухи-милли таянычны, яхшылык-яктылыкка таба бер маякны һәрберебез бик тансыклаган да булганбыз икән бит.

Ләкин милләттәш сеңелләрнең искитәрлек уңышы һәммәбезне диярлек сөендерсә дә, аларга төрле-төрле бүләкләр тапшыру җәмәгатьчелектә бертөрле генә фикер калдырмады кебек. Интернет сәхифәләрендә Татарстан җитәкчелегенең әлеге гамәленә тискәре караш бигрәк тә көчле, дип ишетәбез. Татарча сөйли торган радионы, ни уйлаптыр, «Болгар радиосы»на әйләндергән (җитмәсә аны «һәр татарның йөрәгендә» дип ышандырмакчылар) эфир әфәнделәре дә берәүнең, «фатирны бер җыр җырлап түгел, утыз ел заводта эшләп аласы аны», дигән сүзләрен яңгыраттылар. Карагыз әле, милләттәш әфәнделәр-ханымнар, хакимиятнең үз талантларыбызны вакытында «күреп алмавыннан» гел зарланучылар, татар кешесе кылган олы эшләрнең һәм зур батырлыкларның хак бәя алмавына еллар буе әрнүчеләр без түгел идекме соң?! Сүз бит ниндидер Латин Америкасы сәнгать йолдызын «үпәчләп», аңа беркайчан кирәк булмаячак кыйммәтле бүләк тапшыру хакында бармый. Бу очракта безнең хакимият безнең талантлы кызларны матур уңышлары белән тәбрикләп бүләкли. Аерма зур ләбаса. Хәзер инде бушлай фатирны заводта утыз ел эшләүчеләргә дә бирмиләр, ләкин моңа әлеге ике сеңел һич кенә дә гаепле түгел. Дөресен әйткәндә, завод-фабрикаларда, төзелешләрдә эшләргә теләүчеләрнең хәзергедәй азаюы шартларында аларны фатирлар биреп тә кызыксындырмауларын мин дә һич ничек аңлый алмыйм. Киресенчә, акыллы хакимият бу мәсьәләгә кабат әйләнеп кайтырга мәҗбүр булыр, мөгаен, чөнки арзанлы эш көчләрен гел читтән генә китерә алмас, дип уйлыйм. Ә безнекеләр безнекеләрнең кадерен белсен. Менә милләттәшебез Гази Заһитов батырлыгының үз бәясен алмавы кайчаннан бирле җаннарыбызны сыкрата. Әле узган ел гына да

Россия телевидениесенең Бөек Җиңүгә багышланган ниндидер бер тапшыруында фашизм өстендә тәүге Җиңү байрагын җилфердәтүчеләр дип әлеге дә баягы рус Егоров белән грузин Кантария фамилияләре генә аталды, ә Рейхстаг түбәсенә иң беренче байракны элгән татар Гази Заһитов телгә дә алынмады. Безме шуңа җаныбыз көймәгән?! Бөтен өмет – үз җитәкчеләребездә. Динә белән Эльмирадай, Алсудай, Илһамдай чын тавышлы җырчыларыбызны да, халыкка игелекле бизнес хуҗаларын, дәвалый белгән табибларны, авыру балаларны чит илдә үз акчасына дәвалаткан мәрхәмәтле байларны да, яхшы күңелле юл-патруль хезмәте инспекторларын (бервакыт дәүләтебез җитәкчесе аларны «шоферларга җәза бирүче түгел, булышчы булачаклар» дип вәгъдә иткән иде), вазифасына тугры укытучыларны, лаеклы фән эшлеклеләрен, төрле һөнәр осталарын, «үз чыгымнарыбызны кыскарту исәбенә, берничә айга, бер елга булса да бәяләрне арттырмый торырга булдык» дип белдергән газ, энергия хуҗаларын да, ит-сөт, икмәк җитештерү алдынгыларын, әдәбебез сагындагы әдипләрне, оста төзүчеләрне, хокук сагында гадел эшләүчеләрне, күмәк эшләп табылган акчага гаиләсе белән балда-майда йөзүгә, алтында коенуга вөҗданы җитмәгән башлыкларны да вакытында күреп, халык алдында хуплау сүзләре әйтеп торсыннар әйдә, шәп бит инде бу. Бер хуплансалар, хуплауга лаеклылар күбәячәк кенә бит. Үз күңелләребезгә дә бер багыйк әле: ул кадәр үк тар карашлылар һәм караңгы чырайлылар түгел ич без.

...Динә белән Эльмира исемнәре күпләр телендә тибрәлгән көннәрдә дә, аннан соң да «ТНВ» каналының «Музыкаль каймак» тапшыруын башыннан азагынача карап барырга тырыштым, чөнки әлеге ике җырчыны да ничектер күрсәтеп алырга, «каймаклар» арасына кертергә җай тапмый калмаслар, шәт, дип көткән идем. Ләкин яңа тапшыруларда да ел буе болгатылган иске каймаклары гына күренде, ә «Голос» бәйгесендә илкүләм иң күп тавыш җыеп җиңгән ике сеңел ичмаса телгә дә алынмады. Әйе, монысы да безнең асыл сыйфат, безнең чынбарлык... 

Бу турыдагы нигезләмә ике көн элек Россиянең Икътисадый үсеш министрлыгы сайтына урнаштырылган. Документны Россиянең федераль миграция хезмәте эшлә­гән. Нигезләмәне төзү­челәр кәгазь паспортларны пластик картага алмаштыру кә­газь боткасын киметергә яр­дәм итәчәк, юридик яки башка дәүләт хезмәтләре күр­сәткән вакытта кыңгыр эш­ләр башкаруны чикләячәк дип хәбәр итәләр. Алар фи­керенчә, пластик карта куллану өчен дә уңайлырак, аңа зарар килү мөмкинлеге дә азрак.

Электрон паспорт ху­җасы турында шәхси мәгълү­мат­лар­ны гына түгел, ә аның үзенә генә хас булган мәгъ­лүматны, мәсәлән, тавышын, бармак эзләрен, язу рә­вешен дә үзендә саклаячак. Ул кәгазь паспорт кебек үк 14 яше тулганнарга тапшырылачак. Электрон пас­портның га­мәлдәге вакыты 10 ел булыр дип көтелә. Картаны алмаштырганда махсус дәүләт пошлинасы түләргә туры килә­чәк. Исем-фа­ми­лия, туу көне һәм урыны үз­гәргән, картага зыян килгән очракта да аны яңасына алмаштырырга мөм­кин булачак.

Пластик карталар 2015 елның 1 гыйнварыннан кулланылышка керәчәк. Бу вакытка кадәр карта алып өл­гермәгәннәр иске паспортларыннан файдаланып тора ала. Халыкка пластик карталарны тапшыру 2015 елдан соң да дәвам итәчәк. Яңа төр паспортка тулысынча күчеп бетү өчен 10 ел вакыт би­рергә җыеналар. 2025 елның 1 гыйнварында исә кәгазь пас­портлар тулысынча га­мәл­дән чыгачак. 

Кызганыч, хәзер күп дискотекалар мәхәббәтне азгынлык белән бутый башлады. Ә мәхәббәт ул күңелнең түрендә яшәүче иң эчкерсез, иң саф хисләр бит. Без саф мәхәббәт өчен!

Кышкы, сихри, ап-ак төндә без һичшиксез синең икенче яртыңны эзләп табарбыз. Синең ялгыз калмаячагыңны “Изге Вәли” дискотекасы оештыручылар һәм алып баручылар гарантияли. Дискотекага ялгыз килгән егет-кызларга ак төс белән яктыртучы браслетлар биреләчәк. Әлеге браслетны таккан егет-кызлар белән икеләнмичә барып таныша аласың! Чөнки ул да синең кебек үз сөюен көтә! Әгәр сез парлы икән, дискотека безнең өчен түгел икән дип уйларга ашыкмагыз! Төп максат ялгызларны парлы итү булса да, сез үз хисләрегезне яңарта, эстраданың иң якты йолдызлары Раяз Фасыйхов, Фирдүс Тямаев Ренат Рахматуллин, Айгөл Рахимова, Рада, Артур Салихов, Вильдана, Раниль Нуриев, Эмиль Айзатулла, Мөнир Рахмай, “Эссе”, Вероника Кузнецова, Илназ Гарипов, Илмира Нәгыймова, Индива, Ришат Фазлиәхмәтов, Ленар Сәйфиев, Илназ Бах, Иркә, Ландыш Нигъмәтҗанова, Ләйсән Гыймаева, Илсөя Бәдретдинова һ.б. белән бергә рәхәтләнеп күңел ача аласыз!

13 февральдә “Арена” төнге клубында Гашыйклар төнедә күрешербез!

Билет бәясе: Дискотекага кадәр аларны 200 сумга, дискотека көнендә 300 сумга алырга мөмкин. Шулай ук өстәлләргә заказ бирү дә каралган.

Белешмәләр өчен тел.: 2 97 43 77.

Билетларны таратучылардан, «Билетти» билетлар кассасыннан, «Евросеть» үзәкләреннән, КСК «Уникс» кассасыннан, «Франт» сәүдә үзәгеннән, “Кассир.ру”, “Концерт.ру”, «Тамаша.ру», җир астыннан “Кольцо”га чыгу юлыннан алып була.

Бөек язучыбыз Аяз Гыйләҗевнең «Өч аршын җир», «Җомга көн кич белән», «Балта кем кулында», «Урамнар артында яшел болын», «Ягез, бер дога» повесть һәм романнарыннан соң кыргыз-татарыбыз Чыңгыз Айтматовның «Гасырларга тиң көн», «Ахырзаман», «Тавро Кассандра» китапларын укыгач, алардай югарылыктагы, алардай уйландыргыч, алардай тетрәндергеч күләмле әсәрләргә юлыкканым юк иде.

Хунвейбин романы, минемчә, ул бөек әдәби әсәр генә түгел, ә олы тарихи, фәнни, фәлсәфи әсәр дә. Шул ук вакытта ул караңгы да, шомлы да, татарыбыз үзенең ачы язмышын аңларга тырышуын, күпләренең инде аңлый да башлавын, «БЕЗ – ИСӘН» дип сөрән салып, уйлардан гамәлләргә күчә башлавын тасвирлаган, шуның белән киләчәгебезгә өмет тә уята торган олы хезмәт. Минемчә, Айдар ага аны гомере буе уйлаган, гомере буе язгандыр сыман.

Бу алты китаптан торган өч томлык зур күләмле әсәр гади роман түгел, ә гаять катлаулы. Мин аны музыкадагы Олы хор һәм Олы оркестр белән башкарылучы Олы симфония әсәре белән яки Олы эпик халык операсы белән чагыштырыр идем. Яки йөзләгән-меңләгән өлешләрне үз эченә алган, тик ерактан карап кына бөтен итеп аңлап, бәяләп булган Олы рәсем-паннога тиңләргә дә буладыр. Бәлки күп дистәләгән сериялардән торган, бөек татар артистлары, режиссерлары, музыкантлары эшләгән Олы кино аңа тиң булыр иде сыман.

Хунвейбин роман-эпопеясе тарихи вакыт буенча да гасырдан артык киңлекне ала: XIX гасыр урталары – XXI гасыр башы.
Татарстан, Россия, Кытай, Америка – алар барысы да ТАТАР ДӨНЬЯСЫ киңлекләре буларак тасвирлана. Мамадыштагы Сәләхиләрнең изге нигезләре булган Кизләү авылы, меңәр еллык бердәм татар иленә кергән тугандаш уйгыр җирләрендә нигезләнгән, тик соңыннан ХХ гасыр денсезләре Сталин һәм Мао килешеп Кытай ягында калган Кизләү 2 авылы. Инде ул йортлары да туздырылгач, Американың бер штатында Сәләхиләр нәселенең дәвамчысы тагын Кизләү 3не торгыза. Туктаган җирләрендә үзләренең Кизләүләрен торгызалар, шул җирләр өчен кан, яшь, тирләрен түгәләр татарлар – барган урыннарында «ростовщик» банклары ачмыйлар, җиргә сыеналар, җирне олылыйлар.

Роман колачлаган тагын олы киңлек – ул анда тасвирланган йөзләгән, меңләгән татарларның үткән һәм бүгенге язмышы, шөгыльләре, яшәү халәтләре, моң-зарлары, шатлык-бәхетләре.

Затлы Сәләхиләр нәселе, аларның дәвамчысы дөнья зыялысы Иркен ага аша татар-төрки кавеменең меңәр еллык, Монтьескелар сокланган тарихына, Атилла, Чыңгыз, Туктамыш, Олуг Мөхәммәт бабаларыбызның шанлы дәүләтләр тотканнарына инанасың. Аларның зыялылыгын, иманлылыгын, кешелеклелеген күреп, 2 нче меңьеллыкның иң Олы заты дип табылган Чыңгыз бабабызның ЯЗУ (Яса, Писание) нигезендә йөзләгән халыкларны берләштергән, үз заманы өчен алдынгы, гадел җәмгыятъ төзүенә дә һичбер шигең калмый.

Айдар ага әсәрендә бүгенге заманыбызның гади дә, гыйбрәтле язмышлы да, иманын югалтмаган дистәләгән якты кешеләрне яратып, сокланып тасвирлаган. Китапчы Рагыйб, Зөфәретдин абзый, Магәриф кардәш, Ачулы Зөфәр, Җәкәү дәдәй, Мәгрифә апа, Мөкәррәмә түтки, Ильяз һәм Биарсланнар – һәрберсе гыйбрәтле язмышлы, фикерләре, гамәлләре белән милләтебезнең бүгенгесенә һәм киләчәгенә өмет уяталар.

Узган гасырның 90 нчы елларындагы татар милли күтәрелешенең төп казаны булып Чаллы шәһәре, аның рыясыз һәм романтик милли хәрәкәте вәкилләре торды. Аларның күбесе авыллардан, бурлыкка баткан предлар, бригадирларга түзәргә теләмичә, «бөек» төзелешкә – КамАЗга килгән бунтарь егет һәм кызлар. Татарстан суверенитеты өчен көрәшнең оеткысы алар иде. Айдар ага үзенең тарихи да булган шушы китабында әлеге реаль көч булган хәрәкәтне, үзенең дә танылган көрәштәшләрен яратып тасвирлаган.

Алар янында бүгенге җәмгыятьнең олы афәте булган әтрәк-әләмлек – хунвейбинлык баткагына бата баруын да автор бөтен ачысы белән күрсәтә. Үзебезнең татар Зоммерлары, Хромосомнары, Икзимнары, Фикция Саматовналары рухи шапшаклар, милләтнең корткычлары итеп күрсәтелә.

Баксаң, заманында бөек Чыңгызыбыз керткән «манкортлык» та алай ук куркыныч булмаган сыман, чөнки ул күбрәк аерым кешеләрнең афәте.

Ә әтрәк-әләмлек (туган телебездә нинди җирәнгеч атама кушканнар андыйларга) бигрәк тә куркыныч, чөнки ул тиз йогучан, шуңа да тиз таралучан – чума, холера кебек. Хунвейбинлык җәмгыятьнең барлык катламнарына да тиз тарала, елдан-ел глобальрәк була бара. Гасырлар буе ныгыган дала чирәм җирләрен сукалап ташлап, алдагы елларда ком бураннарында харап булган уңдырышлы өске катлам кебек ул. Аяз аганың «Балта кем кулында» повестенда ул әтрәк-әләмнәр яшь урманны кырсалар, бүген алар инде йөзләгән татар мәктәпләрен, татар кафедраларын, татар гуманитар институтын ябалар, татарның изге истәлеге «Болгар» номерларын вәхшиләрчә җимерәләр – без булдырабыз, диләр. Әле ярый бу гыйбрәтләрне Аяз ага күрмәде. Шәүкәт ага Галиев, олы гөнаһ белән китәбез – Тукаебызны саклый алмадык, дип елый-елый әйтте...
Рухи әтрәк-әләмлекнең югары катламда үрчүе җанны бигрәк тә әрнетә, куркыта... Аллага тапшырдык инде...

Әсәрдә чиксез олы талант белән тасвирланганы – бүгенге татарыбызның мәдәнияте, мәдәни тарихы, халкыбыз энҗе-мәрҗәннәре – аның шагыйрьләре, шигърияте. Автор нинди олы нәзакәт белән, искиткеч урынлы итеп, Тукаебыз, Гафуриебыз, Закир һәм Сәгыйть Рәмиевләребез, Такташыбыз иҗаты аша, җәмгыятьнең фәлсәфи халәтен, җанын, рухын күрсәтә алган.

Романның мавыктыргыч та, бик моңлы да булып тууында андагы хатын-кызларның бик тә матур, татарларга гына хас сөйкемле итеп, самими күңелле итеп тасвирлануы да сәбәпче булгандыр – аларның хәдисләрдәге «оҗмах ул – аналарның аяк астында» диюгә тәңгәл килүендәдер. Илаһи җанлы Мәдинәсе, дөньяга бәхет алып килергә, бәхетле булырга яратылган Сихәт сылу, Сәгыйдә сылу, башкорт чәчәге Зөһрә сылу – аларны сагынасың, хәерле язмыш теләп каласың.

Әсәрнең тагын бер үзенчәлеге – аның телендә: ул әдәби татар телендә генә түгел, ә әдәби ТАТАР ИЛЕ телендә. Баштарак сәеррәк тоелса да, соңыннан инде ул телне шулчаклы хуш итәсең, татар дөньясын тасвирлаган андый эпик әсәрнең нәкъ шул татар иле телендә язылырга тиешлегенә инанасың.

Айдар ага – Татар теленең бөтен байлыгын, нечкәлеген тирәннән белеп, аның бөтен моңын, җанын аңлаган әдип. Ул дөнья халыклары телләре арасында татарыбызның изге АНА теленең иң камилләрдән булуын белә, аның бик күп телләргә нигез булганын әнә Уфадан Вильдан ага Фатхуллинның өйрәнүләре буенча, Европа телләрендә берничә йөз татар теле тамырлары, хәтта Америка индеецлары телендә дә зур охшашлыклар булуын белә.

Һәм Айдар ага шушы кешелек цивилизациясенең җәүһәрен саклап калыр өчен мәйданнарда ачлык тотты, кыйналды, кагылды, йөзләгән, меңләгән чыгышлар ясады, ачык һәм ябык хатлар язды – күп тапкырлар Россия Федерациясе Президентына; бәлкем шулай милләтебезне саклый алырбыз дип бер утрау «сорап», Норвегия короленә, милләтләрне бетерүгә каршы Патриарх Кириллга һ.б. Чөнки ул белә: Аллаһы Тәгаләбездән татар милләтенә иңдерелгән бу изге ТЕЛ һәм без аны сакларга тиеш!
Айдар аганың күзе – ялангач сыркыган татарлык җаны, татарлык рухы белән тоташкан булыр. Шуңа да аның күрмәгән әйбере, җитмәгән җире, кысылмаган нәрсәсе, кермәгән тишеге юк... Аның Иҗаты һәрвакыт Гамәлләре белән бергә бара. Шуның бер үрнәге булып «Хунвейбин» роман-эпопеясе тора.

Юкка гына бездә шагыйрь – Шагыйрь генә түгел, җаны белән язган язучы – Язучы гына түгел!

PS. БИКТЫРЫШ АЙДАР ХӘЛИМ – Татарстан Республикасының быелгы Габдулла Тукай исемендәге Дәүләт премиясенә иң лаеклы иҗади, көрәшче шәхесебез! Аның иҗади хезмәттәшләреннән хөрмәт белән үтенеп сорар идем: «Айдар агадан соң гына», – дип, бердәм булып чыгарыгыз шундый карарыгызны.