23.10.2017 Могҗиза
Хәл җыеп, саф һава сулап кайтырга дип, күрше Әсма әби белән паркка барырга булдык. Эскәмиягә җайлап урнаштык та, гаилә, дөнья хәлләре турында сүз куерта башладык. Көзге җылы җил битләрдән сыйпап үтә, баш өстендә яфраклар леперди. Рәхәт!
Галиябану ХУҖИЕВА, Казан
--- | 23.10.2017
Хәл җыеп, саф һава сулап кайтырга дип, күрше Әсма әби белән паркка барырга булдык. Эскәмиягә җайлап урнаштык та, гаилә, дөнья хәлләре турында сүз куерта башладык. Көзге җылы җил битләрдән сыйпап үтә, баш өстендә яфраклар леперди. Рәхәт!
Әмма ләззәтләнүебез озакка бармады: яныбызга алтмыш яшьләрдәге ир килеп утырды да, юк-бар сүз белән сөйләшүебезгә кысылгалап, тәмам кәефне бозды.
– Салган баштанмы әллә сез? – дип дәштем моңа, кызарып киткән йөзенә карап. – Аек мин. Эчүне ташлаганыма утыз еллап бар инде, – диде ул, үпкәләгән сыман. Әсма әби шул арада “җәлт” итеп әлеге иргә таба борылды да: – Бәбкәм, ничек котылдың ул зәхмәттән? Минем онык та эчәргә ярата бит, ни эшләргә дә белгән юк, – диде. Ир тыңлаучы табылганга шатланды кебек: – Теге дөньяда булып кайттым мин. Шуннан соң... – дип сөйләп китмәсенме! Бу сүзләрне ишетүгә, әби җиңемнән тартты. “Түбәсе киткән” бугай бу бәндәнең, андый-мондый зыян салмасын тагын, кузгалыйк тизрәк”, – дип пышылдады, куркынган йөз белән. Ә минем “теге” дөнья турында тыңлап бетерәсем килде. Әби дә нишләсен: калды инде. – Тәртибе белән, баштан ук сөйлим инде алайса, – диде бу юлы сәер танышыбыз. – Армиягә киткәнче өйләндем мин. Күзем төшкән кызны безнең авылда яшәп килгән йола буенча урлап алып кайттым. Әмма ул мине көтмәде, авылга әйләнеп кайтуыма инде бүтән егеткә кияүгә чыккан иде. Шуннан соң мин, ике дә уйламастан, Себер якларына чыгып киттем. Төрле шәһәрләрдә яшәп карадым. Авыр эшләрдә эшләдем, акчаны уч тутырып алдым, әмма эчүгә тотып, юк-барга туздырып бетерә идем. Тагын ике тапкыр өйләндем, тик гаилә тормышым озак дәвам итмәде. Бервакыт, Омск каласында яшәгәндә, 650 сум акча кулыма керде. Ул заман өчен бик зур сумма иде бу. – И-и, беләм, бәбкәм, үзем ул чакларда аена алтмыш сумга эшли идем. Нишләттең соң шул тикле акчаны? – дип бүлдерде аны инде тынычланган Әсма әби. – Бер иптәшем белән “юарга” булдык. Аракы, кабымлыклар алып, Иртыш елгасы буена юнәлдек. Гәпләшә-гәпләшә ярыйсы ук эчелгән. Берзаман эсселәнеп киттем, кан кыза башлады. Су коенып чыгыйм әле дип, ярдан түбәнгә сикердем. Йөзәм дә йөзәм шулай. Кинәт иптәшем кычкырган тавышка сискәнеп киттем: киң, куәтле елганың уртасына җиткәнмен ләбаса! Шунда гына айныгандай булдым. Урта тирәдә су шактый салкын. Көзән җыермаса ярар иде, дим. Үҗәтләнеп алга таба йөзүемне дәвам иттем. Инде икенче ярга ике-өч метр калды дигәндә генә, чоңгылга туры килдемме, су астына төштем дә киттем. Менә шунда хәйран хәлләр башланды. Тирә-ягым коп-коры, суның тамчысы да юк, ә өске як сап-сары. Тәмугта икәнмен, янәсе. Үземне читтән күреп торам. Җеннәр мине зур казан эченә утыртканнар да, астына ягып җибәрергә дип, утын хәстәрләп йөриләр... Нәкъ шул вакытта яныма бер ир-ат килеп, кычкырып сөйләшә башлады. Борынгы киемнәрдән икәне истә. “Сиңа иртә әле монда килергә, якты дөньяга кайтып, яшәү рәвешеңне үзгәрт”, – диде ул. Ничек кайтыйм соң, дип сорадым. “Агымга каршы йөзеп бар да, шуннан фәлән җиргә килеп чыгарсың”, – дип өйрәтте бу мине. – Мондый хәлдән соң авызыңа хәмернең тамчысын да алмый башлагансыңдыр инде, әйеме? –Туктамадым шул. Өч ел буе эчтем әле. Әмма ул хәл турында һәрчак уйланып йөрдем. Бервакыт кибеткә арзанлы кызыл аракыга барырга җыендым. Шәрабка, ягъни. Тулай торак ишегеннән чыгуым булды, өстән күк күкрәгәндәй тавыш ишетелде: “Кая киттең?” Күтәрелеп карадым: беркем юк. Каушадым. Аракыга, мин әйтәм. “Ә чәй?” – ди бу тавыш. Киредән бүлмәгә кереп киттем дә, куе итеп чәй пешердем. Төсе матур күренә. Эчеп җибәрдем. Авызга тәмәке дә капкач, “башка китте” бит. Әһә, мин әйтәм, аракысыз да була икән. Шуннан соң күпмедер вакыт узгач, тартуымны да ташладым. – Хәзер кемнәр белән торасың? Гаиләң, балаларың бармы? – дип кызыксынды әби. – Үзем генә. Абыемның улы шәһәр читендә зур йорт төзеде дә, миңа бер бүлмәле фатирында яшәп торырга рөхсәт итте. Беренче хатынымнан улым бар дигәннәр иде. Хатын белән очрашкан булмады, улымны исә бер дә күргәнем дә, кызыксынганым да юк. Кайдадыр читтә яшиләр бугай. Кинәт кесә телефоным чылтырады. Шуны сәбәп итеп, әби белән урыннан кузгалдык. – Эчкән көе киң Себер елгасын йөзеп чыгуы дөресме икән, ышанып җитмим, – дидем Әсма әбигә уйлана-уйлана атлаганда. – Тәмугта булганына ышанасыңмыни? – дип кеткелдәп көлде әби. – Кайткач, шулай да оныгыма сөйлим әле. Гыйбрәт булсын.
Галиябану ХУҖИЕВА, Казан
--- | 23.10.2017
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
- Татарстан җырчыларының кайберләре Башкортстаннан килгән җырчыларны бик үк яратып бетерми. Әлеге фикергә ничек карыйсыз?
- Миңа әле бер татар артистның да начар йөз белән караганы булмады. Артистлар үзләре: “Әйбәт эшлисең”, - дип кенә тора. “Башкорт килде” дип күзгә карап әйткәннәре булмады.
- Татар теле мәктәпләрдә факультатив дәрес буларак кына калдырылса, моңа ничек карыйсыз? Гаиләдә татарча сөйләшәсезме?
- Татарстанда булса, бу берничек тә факультатив булырга мөмкин түгел. Башкорстанда ничек икәнен төгәл әйтә алмыйм. Анда башкорт теленә дә артык урын бирелми сыман. Гаиләдә без татарча да, русча да сөйләшәбез. Балалар рус мәктәбендә укый. Мин үзем дә рус мәктәбендә белем алдым. Татар теле гаиләдә дә, җырларда да сакланырга тиеш. Җыр бит ул телне тәрбияли. Ә тел бетсә, татар бетте дигән сүз.
- Тыгыз графикта эшлисез. Көн саен диярлек концертлар бирәсез. Бу темпка күнеккәнсез, димәк?
- Элек мин аена 6 шар концерт бирә идем. Хәзер 20 шәр. Баштагы чорда авыррак булса да, ул темпка күнектем. Җырның нәрсә икәнен, нәрсәгә җырлаганымны, интонацияләрен һәм башкаларын да беләм. Хәзер миңа эшләве рәхәт, аруны тоймыйм. Җыр дөньясына килеп кергәнче, урам себерүче дә, балта остасы да, сакчы да булып эшләдем. Башкармаган эшем калмады. Шуннан соң төзелеш бизнесым булды. 3 ел алып бардым мин аны. Җыр мине барыбер үзенә тартты. Шуннан төзелешне ташларга булдым. Тагын шуны әйтәсем килә: әлегә мин җырымны тапмадым. Миңа дигән җырның барлыгын беләм. Шушы җырны табып, халыкка җиткерәсем килә.
Юл һәлакәте аркасында 57 яшьлек «Опель Астра» йөртүчесе һәм аның пассажиры һәлак була.
Шәле авылыннан килгән янгын сүндерүчеләр автомобильләрнең аккумуляторларын сүндергәннәр.
Шуңа да Хәниянең күңел төпкелләрен тибрәтердәй җырчы булуына һич кенә гаҗәпләнерлек түгел. Салаелга әле ул – Салават Фәтхетдиновның әнисе Тәкълимә апа туып үскән авыл да. Хәния белән Салават бер елны дөньяга килгәннәр, туган тиешлеләр дә.
Башлангыч мәктәбе, клубы, кибете, мөгезле эре терлек, сарык, ат фермалары булган Салаелга хәзер яшәүдән туктаган инде. Берәү дә йорт-җирен сүтеп башка урынга алып китмәгән, каралты-кура әкрен генә хәрабәгә әйләнеп бара. Җимерергә булышучылар да табылып тора булса кирәк. Кемнәрдер, исем-фамилияләрен язып калдырмаганнар, йорттан-йортка йөреп, шул исәптән Хәнияләр йортына да кереп, морҗаларын тузгытып, стенага ябыштырылган рәсемнәрне ерткалап чыкканнар. Алай да Салаюада Себер якларыннан кайткан берәү көн күрә икән. Аның йорты яныннан үткәндә, баскычтан күтәрелә алмыйча, айкала-чайкала азаплануын шәйләдек. Аның үз хәле хәл иде, шунлыктан исәнме-саумыдан ары китә алмадык.
Хатирәләрнең иге-чиге юк
Килгәч-килгәч, район хакимиятенә дә кереп чыгасы иттек. Хакимият башлыгы Рушан Гәрәев бик теләп кабул итте, җырчыбызның истәлеген, иҗатын мәңгеләштерү өчен башкарылачак эшләр хакында да җентекләп сөйләде, шәхесләребезнең һич кенә дә онытылырга тиеш түгеллегенә басым ясады. Хәниянең авылдашлары, укытучылары, классташлары, дуслары белән очрашу кирәклеге турындагы фикерне дә хуплады ул. Кичтән сөйләшү булды, халык иртән үзәк китапханә залына җыелды. Бик күп хатирәләр яңарды, Хәниянең яшьтән халык җырларына тартылуын, Тукай, Есенин шигырьләрен яратуын, башлангыч классларда укыганда ук лидер булуын, яшьлек мәхәббәтен дә, елгада чак кына батмый калуын да, караватка басып концерт куюын да, ягымлылыгын, сабырлыгын, ярдәмчеллеген, кырыслыгын да, кыяр-алма урлавын да һәм башка бик күп истәлекләрне искә төшерделәр.
Боларның барысын да Татарстанда яшәп иҗат итүче язучы – образлар тудыру остасы тыңлап, күңеленә һәм дәфтәр битенә теркәп барды. Мөгаен, өр-яңа бер әдәби әсәр туар һәм ул уйландырырлык та, гыйбрәтле дә, ачы язмыш та тасвирланган әсәр булыр дип көтелә. Нефтекама каласында исә, ахирәт дусты Гөлшат ханым әйтүенчә, шәһәрнең яңа бер урамына аның исемен бирергә һәм җыр фестивале оештырырга ниятлиләр икән.
Хәния, гадәтенчә, туган авылына да барып килә. “Әткәй, туганнарыбыз каберенә шундагы басудан үз кулларыбыз белән җыйган чәчәкләр салдык, каберләрне чистарттык, Казанга киткәнче тагын бер килербез әле дип, Тәтешлегә кайттык, – дип сөйли сеңлесе. – Хәния апа саргылт төскә кергән каеннарны кочып елады, таралып, җимерелеп беткән авыл да аның белән бергә елады кебек”.
Сеңлесе Фирүзә килеш-килбәте, сөйләм үзенчәлекләре, үз-үзен тотышы, җитезлеге, мөлаемлылыгы белән койган да куйган Хәния инде. Җырлавы да аның кебек. “Бергәләп дуэт башкарырга исәп бар иде, өлгерә алмыйча калдык”, – дип уфтанды ул. Үзәк китапханә хезмәткәрләре: “Казаннан мин сезгә татар китаплары алып кайтам әле”, – диюен җылылык белән искә алалар.
.jpg)
Үлем үкенечсез булмый, диләр. Хәния халкыбызга тугрылыклы хезмәт итте, үзеннән буыннардан-буыннарга күчәрлек якты эз калдырып бакыйлыкка күчте. Аны халкыбыз онытмаячак, туган якларына сәфәрдә шуны бик нык тойдык. Киләсе елның 30 маенда, җырчыбызның туган көнендә, Россиядәге берничә шәһәрдә искә алу концертлары – марафоннар булыр дип фаразлана.
Каберенә исә һәйкәл кую планлаштырыла, һәйкәлнең эскизлары әзер инде.
Габделхәй әфәнде Фәния апаны өен сипләтергә ризалаштыра алмады. “Юк, юк, акчагызны башка кирәк-яракка тотыгыз, – диде ул. – Фирүзәнең дә, Салаватның да балалары, хәлемне белеп, ашау-эчүне әзерләп торалар, Фирүзә кызым гел минем янда диярлек, йортым җылы, мендәрем йомшак, урын-җирем чиста, телевизор сөйләп тора, шулай да нихәл итим: Хәния кызымның җырлавын гына тыңлый алмыйм, күземә яшь тыгыла, хәлем бетә, йөрәк хәлсезләнә, ишегалдына чыксам, гел шул эскәмиядә утырып торадыр сыман...”
Башкортстаннан без Хәниягә чиксез җылы ихтирам тоеп, сәфәрләрнең соңгысы булмас дигән өмет белән кайттык. Хәер, кая гына барсак та, бик сагынып искә алалар Җырчы кызыбызны. Ул, үзе моңланганча, гомерен сүнмәс җыр итеп китте. 
Туган ягы кешеләренең тирән мәхәббәтен яулаган, Ак калада да үзенең лаеклы урынын тапкан якты күңелле шагыйрәне зурлап килүчеләр күп булды. Мәртәбәле кунаклар арасында Казаннан килгән Татарстан Язучылар берлеге рәисе урынбасары, шагыйрь Рәмис Аймәт, язучы, «Мәдәни җомга» газетасының баш мөхәррире Вахит Имамов, шагыйрә Фәйрүзә Мөслимова, Мөслимнән Халык язучысы Фоат Садриев, шагыйрь Мөҗәһит Әхмәтҗанов, Чаллы шәһәрендә яшәп иҗат итүче каләмдәшләре Факил Сафин, Айдар Хәлим, Айгөл Әхмәтгалиева, Сирень Якупова, Зөләйха Минһаҗева, Рәзинә Мөхияр, Амур Фәлах, Рафис Сәлимҗанов һәм башка бик күп мөхтәрәм шәхесләр бар иде.
Шәһәр башкарма комитеты җитәкчесе урынбасары Рамил Хәлимов юбилярга Чаллы шәһәре хакиме Наил Мәһдиев исеменнән Рәхмәт хаты тапшырды. Милләтне, телебезне саклап калуда ил-тел язмышы турындагы иҗатыгыз татар әдәбиятында билгеле бер югарылыкта тора; тормышны ничек бар, шулай кабул итүегез, ихласлыгыгыз, күңел сафлыгыгыз, бай эчке дөньягыз сокландыра, дип билгеләп үтте Рамил Хәлимов, үзенең тәбрикләү чыгышында.
Рәмис Аймәт Татарстан Язучылар берлеге рәисе Данил Салихов исеменнән, Казандагы барлык каләмдәшләре исеменнән кайнар сәламнәрен җиткерде һәм Рәхмәт хатын тапшырды. Г.Ибраһимовның «Кызыл чәчәкләр» әсәренең башламында булган: «Без түбәннән, тормышның төбеннән күтәрелдек... » дигән сүзләрнең каләмдәшенә дә туры килүенә игътибар юнәлтте, иҗатының ихласлыгы, гадилеге сәбәпләрен тормышның үзеннән чыгуы белән бәйләде. Үзенең табигый хисләрен катлаулы метафораларга төрмичә, халыкка якын тел белән әйтеп бирә, шуның белән халык күңеленә үтеп керә алды, диде ул.
Чаллы Язучылар берлеге рәисе Факил Сафин каләмдәшенең «КАМАЗ» заводында бергә эшләгән вакытларын искә алды, авылына мөкиббән башка андый шагыйрь юк ул, дип, шәхесенә һәм иҗатына соклануын белдерде.
Сәхнә түренә чакырылган Г.Тукай премиясе лауреаты Вахит Имамов, Татарстанның халык язучысы Фоат Садриев, Татарстанның атказанган укытучысы Мөҗәһит Әхмәтҗанов, алдагы атнада әлеге сәхнәдә олуг юбилей кичәсен уздырган Айдар Хәлим, шагыйрәләр Рәзинә Мөхияр, Фәйрүзә Мөслимовалар Әлфия Ситдыйковага хас асыл сыйфатларны, иҗатына хас хисләр муллыгын, табигыйлек, ихласлылык, яктылыкны атап үттеләр, теләкләрен шигъри юллар белән дә, курай моңнары аша да җиткерделәр. Каләм әһелләре кичәгә килүчеләрне тел, милләт язмышы хәл ителгән көннәрдә битараф булмаска, нык рухлы булырга чакырдылар.
Түбән Камадан килгән «Кама таңнары» әдәби берләшмәсе әгъзалары шагыйрәнең иҗатын үз юлын тапкан челтер чишмәнең талгын агышы белән чагыштырдылар, матур теләкләрен җиткерделәр.
Ак калага килгәндә Әлфиягә нибары унсигез яшь була. Меңәрләгән кеше яшәгән шәһәрдә үз урыныңны табу, үз тавышыңны ишеттерү җиңел эш түгел. Холкындагы матур сыйфатлар аңа яңадан-яңа үрләр яулауга этәргеч бирә. Шундый үрләрнең берсе – Чаллы телерадиокомпаниясенең «Күңел» радиосы.Ул оештырган әдәби тапшыруларны халык үз итә, яратып тыңлый.
Радиода эшләгәндә тапкан дусты Флүрә Талипова шагыйрәнең күп кенә шигырьләрен көйгә салган. Бу кичәдә дә ул кайбер җырларын башкарып, тамашачыны үз моңына төрде. Гомумән, кичә җырга-моңга үрелеп барды. Әлфия Ситдыйкова – бик күп җырлар авторы. Аның белән иҗади тандемда булган композитор, «Болгар радиосы» милли музыка премиясе, «Алтын Барс» премиясе лауреаты Айдар Тимербаевның җырлы котлавы да, якташы, композитор Илгиз Закировның авыл җанлы шагыйрәгә үзе язган яңа җырларның берсе «Туган өем» җырын бүләк итүе дә тамашачы тарафыннан җылы кабул ителде. Дания Сибгатуллина, Сәрия Нәбиуллина, Айдар Сәфәргалин, Әлфия ханымның оныклары башкарган җырлар да кичәгә үзгә ямь өстәде.
Туган ягыннан Актаныш муниципаль район Башкарма комитеты рәисе Рөстәм Илъясов җитәкчелегендә килгән делегация, Күҗәкә авыл җирлеге башлыгы Рәйхан Галимҗанова, авылдашы, Чаллы «Электр челтәре» оешмасы директоры, шәһәр Советы депутаты Ленар Зарипов, шәһәр Советы депутаты, Актаныш якташлык җәмгыяте рәисе Фәнис Газетдинов шагыйрәнең иҗатын зурлап чыгыш ясадылар. Легендар җырчы, Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре Робсон Мусин башкаруындагы «Кайтам сиңа, Актаныш!» җыры якташларыннан сәлам булып яңгырады. Чаллының Якташлар җәмгыятеннән килгән зур делегациянең тәбрикләү сүзләре, Рәхмәт хатлары, истәлек бүләкләре шагыйрәгә булган ихтирамнарының дәлиле иде. Гомумән, Чаллыда үзара бер гаилә булып яшәгән якташлары белән дә, Күҗәкәсендә гомер кичерүче авылдашлары белән дә тыгыз бәйләнештә тора Әлфия Ситдыйкова. Бер-берләрен зурлап, хөрмәт итеп, бер-берләре белән горурланып яши икән актанышлылар. Гомерегезне гүзәл бер җыр итеп үтәсез, дип олылаган якташларына, аны хөрмәт итеп килгән тамашачыларга, үз-үзенә бирелгән: «Үкенмәслек итеп яшәдемме?» дигән соравына шигъри юллар белән, «Мин үземне танытырга түгел, таныр өчен яшим дөньяда...» дип тә, «Яшәр өчен килдем», «Яктылык сулышы» кебек китаплары белән дә җавап бирде кебек шагыйрә. Үзеннән агылган тыйнак яктылык сулышы белән тирә-юнен яктыртырга, матурлыгын арттырырга омтылучы шагыйрәгә иҗади уңышлар, уй-ниятләрен тормышка ашырырлык ихтыяр көче, сәламәтлек телибез. 
.jpg)