16.05.2016 Дин
Быел 5 июньнән, кояш баю белән, һиҗри буенча Рамазан ае керә: мәчетләрдә таравих намазлары укыла башлый. Татарстан мәчетләрендәге имамнар тәравих намазында 20 рәкагать укырга тиеш дигән карарга киленгән.
Мөселманнар уразаны 6 июньнән тота башлый, соңгы көне 5 июльгә туры килә, 6 июльдә - Ураза гаетенең беренче көне (Гает 3 көн билгеләп үтелә). Гает көнне иртән хәллерәк, акчалырак кешеләр фәкыйрьләргә һәм мохтажларга, ятимнәргә фитыр сәдакасы өләшә. Гаилә башлыгы хатыны һәм балалары өчен дип тә сәдака бирә. Күптән түгел ТР мөселманнары Диния нәзарәтенең Голәмәләр шурасы һәм казыйлар утырышы булып, әлеге мәсьәләләрдә ачыклык кертелгән. Фитыр сәдакасы күләмен арпа һәм йөзем бәясеннән чыгып билгеләргә килешенгән иде. Фитыр сәдакасы бер кешегә, арпа бәясенә карап, - 100 сум, йөзем бәясенә карап, - 600 сум. Фидия сәдакасы - 200 сум. Зәкят нисабы - 224 мең сум, фитыр сәдакасы нисабы - 21,6 мең сум. Фидия Рамазан аенда ураза тота алмаган кешеләр уразаларын башка айларда тота ала, уразаны бөтенләй тота алмаганнар исә фидия сәдакасы түләргә тиеш була. Фидия – ураза тотмаган көннәр өчен бирелә торган сәдака. Фидия акчалата түләнергә мөмкин. Фитыр Рамазан аенда фитыр сәдакасе һәм зәкәт билгеләнә. Фитыр сәдакасе бирү һәр мөселманга да вәҗеб гамәлләрдән санала. Фитыр сәдакасе мохтаҗларга бирелә. Фитыр сәдакасен, мөселман булмаганнардан һәм фәкыйрьләрдән тыш, бар кеше дә бирергә тиеш. Фитырны гаилә башлыгы барлык гаилә әгъзалары һәм аның тәрбиясендә булган кешеләр өчен үзенең кеременнән түли. Ир бала балигъ булуга, фитырны үзе өчен үз кеременнән түләргә омтылырга тиеш. Андый мөмкинлеге булмаган очракта, бу бурыч гаиләдәге башка ир-атлар өстенә төшә. Искәртеп үтик: былтыр Рамазан ае 18 июньдә башланган иде. Ураза вакытында кешенең күңеле нечкәрә, шәфкатьлелек, мәрхәмәтлелек хисләре туа. Рамазан кешеләрне берләштерүгә, рухи пакьләндерүгә, түземлелек тәрбияләүгә сәләтле. Уразаның кыйммәте – мөселманнарның көндезен ашау-эчүдән, якынлык кылудан тыелып торуында гына түгел, бозык уй-гамәлләрдән һәм сүзләрдән тыелуында. Әлеге язма ТР мөселманнары Диния нәзарәте мәгълүматларына таянып әзерләнде.
---
--- | 16.05.2016
Быел 5 июньнән, кояш баю белән, һиҗри буенча Рамазан ае керә: мәчетләрдә таравих намазлары укыла башлый. Татарстан мәчетләрендәге имамнар тәравих намазында 20 рәкагать укырга тиеш дигән карарга киленгән.
Мөселманнар уразаны 6 июньнән тота башлый, соңгы көне 5 июльгә туры килә, 6 июльдә - Ураза гаетенең беренче көне (Гает 3 көн билгеләп үтелә). Гает көнне иртән хәллерәк, акчалырак кешеләр фәкыйрьләргә һәм мохтажларга, ятимнәргә фитыр сәдакасы өләшә. Гаилә башлыгы хатыны һәм балалары өчен дип тә сәдака бирә. Күптән түгел ТР мөселманнары Диния нәзарәтенең Голәмәләр шурасы һәм казыйлар утырышы булып, әлеге мәсьәләләрдә ачыклык кертелгән. Фитыр сәдакасы күләмен арпа һәм йөзем бәясеннән чыгып билгеләргә килешенгән иде. Фитыр сәдакасы бер кешегә, арпа бәясенә карап, - 100 сум, йөзем бәясенә карап, - 600 сум. Фидия сәдакасы - 200 сум. Зәкят нисабы - 224 мең сум, фитыр сәдакасы нисабы - 21,6 мең сум. Фидия Рамазан аенда ураза тота алмаган кешеләр уразаларын башка айларда тота ала, уразаны бөтенләй тота алмаганнар исә фидия сәдакасы түләргә тиеш була. Фидия – ураза тотмаган көннәр өчен бирелә торган сәдака. Фидия акчалата түләнергә мөмкин. Фитыр Рамазан аенда фитыр сәдакасе һәм зәкәт билгеләнә. Фитыр сәдакасе бирү һәр мөселманга да вәҗеб гамәлләрдән санала. Фитыр сәдакасе мохтаҗларга бирелә. Фитыр сәдакасен, мөселман булмаганнардан һәм фәкыйрьләрдән тыш, бар кеше дә бирергә тиеш. Фитырны гаилә башлыгы барлык гаилә әгъзалары һәм аның тәрбиясендә булган кешеләр өчен үзенең кеременнән түли. Ир бала балигъ булуга, фитырны үзе өчен үз кеременнән түләргә омтылырга тиеш. Андый мөмкинлеге булмаган очракта, бу бурыч гаиләдәге башка ир-атлар өстенә төшә. Искәртеп үтик: былтыр Рамазан ае 18 июньдә башланган иде. Ураза вакытында кешенең күңеле нечкәрә, шәфкатьлелек, мәрхәмәтлелек хисләре туа. Рамазан кешеләрне берләштерүгә, рухи пакьләндерүгә, түземлелек тәрбияләүгә сәләтле. Уразаның кыйммәте – мөселманнарның көндезен ашау-эчүдән, якынлык кылудан тыелып торуында гына түгел, бозык уй-гамәлләрдән һәм сүзләрдән тыелуында. Әлеге язма ТР мөселманнары Диния нәзарәте мәгълүматларына таянып әзерләнде.
---
--- | 16.05.2016
(1).jpg)
– Минем иң яраткан чәчәгем – лилия. Якыннарым бу турыда белә, шуңа күрә миңа һәрчак лилия чәчәкләре бүләк итәләр. Гомумән, кая гына барсам да, күзем шушы чәчәк төшерелгән берәр матур әйбергә төшә. Өебезне дә лилия рәсеме ясалган зур картина бизи. Хәтта машинама да шуны бизәк итеп төшерттем.
Резидә Шәрәфиева, Татарстанның атказанган артисты:
.png)
– Резидә – аксыл-зәңгәрсу төстәге вак, матур чәчәк. Ул гадәти булмаган хуш искә һәм дәвалау үзлегенә ия. Кырда, урманда үсә. Әбиемнең бакчасында да бар иде. Бәлки шуңадыр, мин үзем дә күбрәк кыр чәчәкләре яратам. Бер дә игътибар иткәнем юк, Казан кибетләрендә бардырмы-юктырмы ул? Дөресен генә әйткәндә, исемемнең чәчәк белән яңгырашлы булуына бик азлар гына игътибар итә. Шуңа күрә бер тапкыр да резидә чәчәге бүләк иткәннәре юк.
Азалия Зиннәт:
– Азалия – кышкы вакытта чәчәк атучы бик матур чәчәк. Без аны әнием белән җәй көне чүлмәккә бакчага да утыртабыз. Гарәп телендә Азалия исеменең мәңгелек дигән мәгънәсе дә бар. Азалия Зиннәтне кыйммәтле, мәңгелек чәчәк дип аңлатырга да мөмкин. Әлеге үсемлек белән бәйле кыйсса да ишеткәнем бар. Казанны калдырып качарга мәҗбүр булган бертөркем кешеләр кырда күпләп үсеп утыручы чәчәкләргә тап булалар. Алар шулкадәр ялыккан, талчыккан, сусаган булалар ки, шушы чәчәкне ашыйлар да йокыга китәләр. Димәк, азалия кешене исертә, аңнарын томалый торган үзлеккә дә ия. Шәхсән үзем әлеге чәчәкне яратам. Бүләк итеп тә биргәлиләр, әмма сирәк.
– Сөмбел русчага гиацинт дип тәрҗемә ителә. Шуңа күрә исемем чәчәк белән бәйле икәнен күпчелек белмидер дә. Сөмбел гөлен бер тапкыр гына бүләк иткәннәре бар. Шәхсән үзем гербера, альстромерия, кечкенә роза чәчәкләрен ошатам. Гадәти бәйләмнәр яратмыйм.
Ландыш Нигъмәтҗанова:
– Сез әйткән мәгънәдә исемем тормышымда роль уйнамыйдыр дип уйлыйм. Миңа калса, «Ландыш» чәчәк атамасы белән яңгырашлы булудан бигрәк, матур исем кебек кабул ителә. Бүләккә энҗе чәчәкләр алганым бар анысы. Авылда булганда, үзем дә урманнан җыеп алып кайтам. Үзем исә гөлләрне бик яратам.
– Кара әле, исемемнең роза гөле дигән мәгънәсе барлыгын белми дә идем! Нур чәчеп, балкып торучы йолдыз дип укыганым бар иде. Ә менә чәчәк икәнен ишеткәнем юк. Әйтәм аны роза гөле үстерергә бик яратам. Бакчамда аларның бик күп төрләрен утыртам.
Гөлсирин Абдуллина:
– Миңа исемемне әтием биргән. Студент вакытта аның игезәк апалары белән бергә кунакка Гөлсирин исемле кыз кайткан булган. Шунда әти: «Кара әле, исеме дә, үзе дә бик матур. Кызым туса, Гөлсирин дип кушам», – дип әйткән булган. Исемемнең гөл, сирин чәчәге белән яңгырашлы булуына танышларым да игътибар итә. «Сирин», «Сиринә» дип тә эндәшәләр кайчак. Иң яраткан чәчәгем дип аерып әйтмәсәм дә, язның иң хуш исле чәчәгенең матурлыгына сокланам. .jpg)
Өйләнешеп өч ай яшәгәннән соң, Рәшитне армия хезмәтенә, Новосибирск шәһәренә алдылар. Улыбыз Илдар туганда Рәшит армиядә иде, бала тудыру йортыннан мине әтием каршы алды, шул вакытта ирсез булуыма нык үртәлгәнемне хәтерлим. Әмма бераздан Рәшит кайтып төште бит! Командирларын ничек күндерә алгандыр! Читтән юаш кебек күренсә дә, үҗәт иде шул ул. 1973 елда Казанга күчендек. Кече улыбыз Юлдаш монда туды.
Балаларга карата Рәшит шактый кырыс иде, улларыбызны шәхес итеп күрде, гадел, төпле итеп үстерергә тырышты. Балаларга милли үзаң тамчылап сеңгәндер инде. Бездә бертуктаусыз кеше иде, кем килсә дә, милли мәсьәләләр турында гәп корыла, балалар моны ишетеп, күреп үсте. Өйдә балаларга урысча сөйләшүне тыя килдек. Рәшит экспедицияләрдән халык авыз иҗаты үрнәкләрен магнитофон тасмасына яздырып кайта — аларны да балалар белән бергә тыңлый идек. Бармаган татарча спектакль юк иде, ул музейлар, Хәтер көне, Республика көне дисеңме, башка милли чарамы — барысына да балаларны йөрттек. Кечкенәбез Юлдаш бервакыт: “Бу йөрүдән шундый арыйм, театрда урындык астына төшеп йоклыйсым килә”, — дигән иде. Рәшит: “Әйдәгез!” — диюгә, җыенып чыгып китә идек шул. Өйдә эш кырыкка ярылып ятса да, каршы килми идем, туктале, кер уасым, идән юасым бар, эш күп, дип өйдә калганыбыз булмады.
Илдар хәзер танылган кинорежиссер (Татарстан кинематографистлар берлеге рәисе — ред.), Юлдаш халыкара компаниядә программист булып эшли, әлегә Гонконгта яши. Улларымның үзләрендә дә икешәр бала џәм мин Рәшит тәрбиясен оныкларымда күрәм. Юлдаш бигрәк тә кырыс — балаларының урысча сөйләшүен ишетсә, шундук шелтә белдерә. Илдар әтисенең төпле киңәшләрен юксына, чөнки “Күктау”, “Бәхеткәй” фильмнарын әзерләгәндә, әтисе аның киңәшчесе булды. Рәшит вафатыннан соң, Илдар кыска метражлы “Югалту” фильмын төшерде. Шул вакыт киңәш сорыйсы килгәндер инде, “Их, әти булса”, — дип куя иде. “Әтинең кабер ташына кулымны куеп, аннан ярдәм сорадым. Беләсеңме, әни, фильмны төшерү көне 40 градуслы суыкка туры килде, ул температурага бер аппаратура да чыдамый, ә безнеке эшләде. Моны әтинең ярдәме дип кабул иттем”, — дип сөйләгәне истә.
Милли тәрбия дигәннән, Илдарның Мәскәүдә ВГИКка укырга “Туган телне” җырлап кергәнен беләсезме? Комиссия алдында татар җырын башкарган бит ул! Безгә хәбәр иткәч, гаҗәпләнмәдек тә — Рәшиттән туган бала бит (көлә). Укып бетергәч, Илдарның Мәскәүдә калу мөмкинлеге дә бар иде, тик улыбызның Казанга кайтып, татарга хезмәт итәсе килде.
Рәшитне барыбыз да сагынабыз, ул ныклы терәк, яхшы ир булды, санлады, кадерләде. Гомеренең соңгы елларында миңа: “Синең белән оҗмах күрдем, теге дөньяда оҗмах булмаса да ярый”, — дия иде. 38 ел бергә гомер кичердек.
“КАЗАНДА КАЙНАМАСАҢ, ПЕШЕП БУЛМЫЙ”
— Рәшит абый турындагы истәлекләрнең һәммәсендә аның уттай янып торуы, тыңгысызлыгы әйтелә. Яшерен-батырын түгел, милли өлкәләр зур көч, даими эшчәнлек һәм көрәш таләп итә, әмма җимешләрен саранланып кына бирә. Рәшит абыйның эшләре бихисап күп булган. Аның шулкадәрле авыр өлкәдә эшләвенә мөнәсәбәтегез нинди иде?
— Үҗәтлегенә гомер буе шаккаттым! Һәм аның иҗадый илһамын куркытмаска тырышып яшәдем.
“Казанда кайнамасаң, пешеп булмый”, — дигән сүзне еш кабатлый иде ул. 1973 елда аның үҗәтлеге белән Казанга күченеп килдек, чөнки Рәшитнең укыйсы, фәнни эзләнүләр алып барасы килде. Бер кыенлык та куркытмады үзен, ә мин аңа ышандым. Казанда 7 ел буе кеше почмакларында яшәдек, аннары Тел, әдәбият һәм сәнгать институты (ИЯЛИ) безгә шушы өч бүлмәле фатирны бирде.
Рәшит эшкә туймас булды. Әле Бардада яшәгәндә үк, редакциядәге эше өстенә, халык театрында режиссер, мәктәптә татар теле укытучысы, балалар өчен әдәбият түгәрәге җитәкчесе булырга да өлгерә иде. Ул балалар түгәрәгенә төрле авыллардан Бардага укучылар җыелыр иде, ә шул арада буран чыкса, Рәшит барысын да өйгә алып кайта. Идәнгә зур итеп урын җәябез дә йоклатып чыгарабыз. Эшчәнлек җимешләре дигәннән, шул түгәрәккә йөргән кешеләрдән күпме татар журналисты чыкты. Рәшит бик күп яшьләргә канат куеп, алдагы юлларын сайларга булышып кына калмыйча, аларны Казанга китертеп, укырга кертеп, яшәү урыннарын хәстәрләп тә йөри иде.
Халык авыз иҗаты үрнәкләрен эзләү өчен, Рәшит озакка экспедицияләргә чыгып китә иде. 1985 елда ул балалар фольклоры буенча кандидатлык диссертациясен яклады. Нәкый Исәнбәттән соң Рәшит — бу өлкәне өйрәнгән бердәнбер татар галиме. Милләтем, халкым дип яшәде, эшләгәне күп очракта бушлай иде, җәмәгать эшчәнлеге өчен акча түләүче юк бит ул. Мин ирне шулай булырга тиеш, дип кабул иткәнмендер, күрәсең. Миңа байлык та кирәк булмады, Рәшит үзе исә матди дөнья турында гомумән уйламый иде.
Фәнни, иҗадый эшчәнлеген гел хуплап килдем, үсендереп, мактап тордым. Рә¬шит кинәнеп эшләсен дип, хуҗалыктагы бар эшне үз өстемә алдым. Ә менә Татар иҗтимагый үзәгендә кайнавына бар күңелем белән каршы килдем. Хәтерлим, ТИҮ съезды буласы көнне өйдән Рәшитне: “Берүк рәис итеп сайлана күрмә!” — дип чыгарып җибәрдем. Бераздан шат тавыш белән: “Мине сайладылар!” — дип шалтырата. “Мин сине өйгә кертмим! Нишләдең син, бетерәсең бит үзеңне!” — дим. Бу өлкәнең аның сәламәтлеген какшатасын сизгәнмендер, күрәсең. Рәшит өчен тынгысыз урын булды ул. Андагы тавыш-гаугадан бигрәк, татар халкына карата булган гаделсезлекләргә көенә иде. Күтәрелеп бәрелә торган кеше түгел иде бит ул, эчтән яна иде. Шикәр чире белән авырды, бөерләренә зыян килеп, гемодиализга йөри башлады. Йөрәге начарланды.
Рәшитнең ТИҮгә йөргәнен Тел, әдәбият һәм сәнгать институтында да өнәп бетермәделәр. “Уен һәм йола фольклоры” темасына докторлык диссертациясе әзер иде. Яклатмадылар. Юкса көне дә билгеле иде, яклаганнан соң комиссияне сыйларбыз дип, ризыклар төяп барган идек. Шунда ачуым килеп: “Ярар, яклатмасалар, теге дөньяда аны сорамаслар әле”, — дип әйткәнем хәтердә. Ник алай дигәнмендер инде, Рәшиткә каты бәрелдем бугай.
“ГОМЕРКӘЙЛӘР КҮПЕР САЛЫП ҮТТЕ”
— Әкълимә апа, Рәшит әфәнденең бар хезмәтләре дә түкми-чәчми халыкка җиткерелдеме, әллә тапшырып бетерәсе бөртекләре калдымы әле?
— Рәшитнең үзе исән чагында кәгазьгә басылып, мәңгелеккә калган мирасы — 15 монографиясе, шулар арасында “Шигърият чишмәләре”, “Татар халкының уен фольклоры” хезмәтләре, “Ал кирәк, гөл кирәк”, “Балалар фольклоры”, “Таң ата да кич була” фәнни-популяр китаплары, “Тулпарларым”, “Генерал әтәч” шигырь җыентыклары, “Бәетләр”, “Мөнәҗәтләр” тупланмалары, 600 ләп фәнни мәкаләләре. “Уен — күңел ачкычы” дигән китабы аның вафатыннан соң чыкты. 2010 елда Барда район хакимияте тырышлыгы белән “Җәгъфәр” дип аталган истәлекләр китабы, 2011 елда “Сагынылды” дигән шигъри җыентыгы нәшер ителде. Быел Татарстан Язучылар берлегендә Рәшиткә багышланган зур кичә үтте. Ә 2009 елдан бирле Бардада ел саен “Ягъфәров укулары” үткәрелә, анда татарлар яшәгән төбәкләрдән танылган иҗатчылар, галимнәр, артистлар кайта.
Рәшит Бардадан, туган ягыннан уңды, бу — аның зур бәхете. Үзен дә кадерләп тордылар, вафатыннан соң да онытмыйлар, якташларыбызга рәхмәт яусын. Рәшитнең иҗатына күз салсагыз, туган ягына һәм шул як халкына, гореф-гадәтләренә карата чиксез мәхәббәтне тоярсыз. Аның галим булып китүенә дә туган ягы сәбәпче бит — беренче фольклор үрнәкләрен, әкият-риваятьләрне туган авылында эзләп тапты. Ул үрнәкләрнең һәрберсе халкыбызның бөеклеген, талантын раслый бит!
Кайчан да булса нәшер ителер әле, дигән өметтә Рәшитнең “Нургали маҗаралары” дигән хезмәте ята. Мирасханәгә бирәсе киноленталары, магнитофон тасмалары да бар әле — аларын үзем барлап тапшырырга ниятлим. Әлбәттә, Рәшитнең докторлык диссертациясенең зур хезмәт булып чыкканын һәм халкына файда китерүен дә күрәсе килә. 
.jpg)